सद्यस्थितीत सीताफळ या फळपिकावर पिठ्या ढेकूण या किडीचा व फळसड या रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येत आहे. त्यांचे एकात्मिक पद्धतीने नियंत्रण केल्यास ते कमी खर्चात जास्त परिणामकारक होते. पिठ्या ढेकूण (मिलीबग) ही कीड झाडाच्या सालीच्या खाली फांद्यांच्या फटीत रहाते. चिवट कापसासारख्या पांढऱ्या पदार्थाच्या आवरणामध्ये अंडी घालते. पूर्ण वाढलेल्या किडीच्या शरीरावरही मेणचट पांढुरक्‍या रंगाचे आवरण असते. त्यामुळे कीटकनाशकांची फवारणी अंड्यापर्यंत किंवा किडीच्या शरीरापर्यंत पोचू शकत नाही.
ओळख व जीवनक्रम : मादीचे शरीर अंडाकृती, सपाट आणि मऊ असते. रंग लालसर. डोके, वक्षस्थळ आणि पोट स्पष्टपणे वेगळे नसतात. मादी सैलसर कापसासारख्या पूंजक्‍यांत अंडी घालते, त्याला अंडी थैली असे म्हणतात. अंड्याच्या थैल्या वाढत्या शेंड्यावर, फळांवर, सालीखाली, जमिनीलगत खोडाभोवती दिसून येतात. अंडी अंडाकृती, नारंगी रंगाची आणि उघड्या डोळ्यांनी दिसणारी असतात. अंड्यातून संथपणे सरपटणारी नारंगी व विटकरी लाल रंगाची पिल्ले बाहेर पडून झाडावर पसरतात. फळे व कोवळ्या फांद्यांवर ती थांबतात. या अवस्थेत किडीवर पांढऱ्या रंगाचा मेणचट पदार्थ नसतो, त्यामुळे कीटकनाशकांचा योग्य परिणाम होतो. लक्षणे : ही कीड पाने, कोवळ्या फांद्या, कळ्या आणि कोवळी फळे यातून रस शोषण करते. परिणामी पानांचा, फळांचा आकार वेडावाकडा होतो. नुकसान : झाडांच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होतो. नवीन फुटींची व पानांची वाढ खुंटते. फळांची वाढ अयोग्य होऊन आकार वेडावाकडा होतो. ही कीड शरीरातून मधासारखा चिकट पदार्थ स्त्रवते, ज्याच्यावर काळी बुरशी वाढते. परिणामी पाने, फळे काळी पडतात. फळांना बाजारभाव मिळत नाही. रोगकारक बुरशी : कोलेटोट्रीकम ग्लिओस्पोराइडीस अनुकूल वातावरण : आर्द्रतायुक्त दमट लक्षणे : फळवाढीच्या कुठल्याही अवस्थेत हा रोग येतो. रोगाची सुरवात फळाच्या पृष्ठभागापासून होते. फळांवर काळपट चट्टे पडून ते एकमेकांत मिसळतात. संपूर्ण फळ काळे पडते. कधी कधी संपूर्ण फळ काळे न पडता काही भागच काळा पडतो. नुकसान : कळी आणि लहान फळे अवस्थेत प्रादुर्भाव झाल्यास कळ्या, लहान फळे, त्यांचे देठ काळे होऊन गळून पडतात. फळे मध्यम सुपारी आकाराची (१५ ते २० मि.मी. व्यास) असताना प्रादुर्भाव झाल्यास, फळे गळून न पडता लटकून राहतात. रोगट भागाची वाढ न होता फक्त निरोगी हिरवट भागाची वाढ होऊन फळे वेडीवाकडी होतात. रोगट फळे न पिकता वाळतात. कडक होतात. रोगामुळे ६० ते ७० टक्के नुकसान होते. पिठ्या ढेकूण व फळसड रोगाचे एकात्मिक व्यवस्थापन :
जमिनीची खोलवर नांगरट आणि खणणी करावी. जमीन उन्हात चांगली तापू द्यावी. जमिनीत असणाऱ्या रोग आणि किडींच्या अवस्था नष्ट होतात. छाटणी करताना झाडावरील शिल्लक रोगग्रस्त फळे, फांद्या, पाने यांचीही छाटणी करावी. छाटणीनंतर सर्व अवशेष गोळा करून जाळून टाकावेत. पाणी देण्यासाठी झाडांभोवती वाफे करून सेंद्रिय व रासायनिक खते द्यावीत. पावसाळ्यात रोग किडींचे प्रमाण जास्त असते. हे टाळण्यासाठी सिंचनाची सोय उपलब्ध असल्यास मार्च-एप्रिल महिन्यात पाणी देऊन बहार लवकर धरावा. पिठ्या ढेकूण झाडावर चढू नये यासाठी १५ ते २० सें.मी. रुंदीची प्लॅस्टिक पट्टी ग्रीस लावून खोडावर बांधावी. पिठ्या ढेकूण या चिकट पट्ट्यांना चिकटून मरतात. पिठ्या ढेकूण किडीचे जैविक नियंत्रण
परभक्षी मित्रकीटक क्रिटोलिमस मॉन्ट्रोझायरी प्रती एकरी ६०० या प्रमाणात १५ दिवसांच्या अंतराने ३ ते ४ वेळा बागेत झाडावर सायंकाळच्या वेळी सोडावेत. भुंगेरे सोडल्यानंतर कोणत्याही प्रकारच्या कीटकनाशकाची बागेवर फवारणी करू नये. व्हर्टीसिलीयम लेकॅनी हे जैविक बुरशीनाशक ४ ग्रॅम अधिक फिशऑईल रोझीन सोप ५ ग्रॅम प्रतिलिटर पाणी याप्रमाणात फवारणी करावी. आर्द्रतायुक्त हवामान असल्यास ही फवारणी करावी. अगदीच आवश्यकता भासल्यास, फवारणी प्रति लिटर पाणी क्‍लोरपायरीफॉस २.५ मि.लि. अधिक ऑईल रोझीन सोप २.५ ग्रॅम झाडावर नवीन फूट फुटण्यापूर्वी फांद्या आणि खोडावर बोर्डोमिश्रण १ टक्का (१ किलो चुना अधिक १ किलो मोरचूद प्रति १०० लिटर पाणी) अधिक क्‍लोरपायरीफॉस १५ मि.लि. प्रति १० लिटर पाणी याप्रमाणात फवारणी करावी. बाग व बागेभोवतालचा परिसर स्वच्छ ठेवावा. बागेतील तण, बांधावरील गवत आणि लहान झुडपे यांचे नियंत्रण करावे. बागेशेजारी भेंडी, कपाशी ही पिके घेऊ नयेत, कारण या पिकांवर पिठ्या ढेकूण कीड मोठ्या प्रमाणावर वाढते. झाडांवर कळ्या लागल्यानंतर, फवारणी प्रति लिटर पाणी कार्बेन्डाझिम १ ग्रॅम अधिक स्टिकर १ मि.लि. फळधारणा झाल्यानंतर, (फवारणी प्रति लिटर पाणी) प्रॉपिकोनॅझोल १ मि.लि. किंवा मॅंकोझेब २.५ ग्रॅम + कार्बेन्डाझिम १ ग्रॅम (टॅंक मिक्स) यापैकी एका बुरशीनाशकामध्ये क्‍लोरपायरीफॉस २ मि.लि. मिसळून फवारणी करावी. बोर्डो मिश्रण अर्धा टक्के आवश्‍यकतेनुसार १५ दिवसांच्या अंतराने ३ ते ४ फवारण्या कराव्यात. बागेत पाणी साठणार नाही याची काळजी घ्यावी. साठलेले पाणी ताबडतोब बागेबाहेर काढून द्यावे.. संपर्क : डॉ. सुनील लोहाटे, ९४२२०७१०२८ (राष्ट्रीय कृषी संशोधन प्रकल्प, गणेशखिंड, पुणे)
