निरनिराळ्या अन्नद्रव्यांचा जमिनीतून होणारा पुरवठा व त्यांचे प्रमाण हे जेवढे महत्त्वाचे असते तेवढेच इतर घटकांचा शोषणावर काय परिणाम होतो, हे पाहणे महत्त्वाचे असते. शोषणाचा वेग, मुळांनी अन्नद्रव्ये शोषण केल्यावर मुळाकडून पानापर्यंत होणारी अन्नद्रव्यांची गतिमानता आणि गरज असलेल्या भागात पाोचल्यावर तेथे होणारे कार्य हे अन्नद्रव्ये शोषणाच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहे.
पीक पोषणात समतोल अन्नद्रव्यांचे महत्त्व लक्षात घेता, पिकास लागणारी सर्व आवश्यक अन्नद्रव्ये योग्य प्रमाणात वापरणे गरजेचे आहे. पिकास एकूण सतरा अन्नद्रव्यांची गरज असते. या सर्व अन्नद्रव्यांचे संतुलन साधणे महत्त्वाचे आहे. निरनिराळ्या अन्नद्रव्यांचा जमिनीतून होणारा पुरवठा व त्यांचे प्रमाण हे जेवढे महत्त्वाचे असते, तेवढेच इतर घटकांचा शोषणावर काय परिणाम होतो, हे पाहणे महत्त्वाचे असते. शोषणाचा वेग, मुळांनी अन्नद्रव्ये शोषण केल्यावर मुळाकडून पानापर्यंत होणारी अन्नद्रव्यांची गतिमानता व गरज असलेल्या भागात पोचल्यावर तेथे होणारे कार्य या सगळ्या गोष्टी अन्नद्रव्ये शोषणाच्या दृष्टीने महत्त्वाच्या असतात. यातील प्रत्येक क्रियांवर अन्नद्रव्यांचा एकमेकांतील परस्परक्रियांचा भरीव परिणाम होतो. या परस्परक्रिया निरनिराळ्या सूक्ष्म अन्नद्रव्यांमध्ये जशा होतात, तशाच त्या मुख्य अन्नद्रव्ये व सूक्ष्म अन्नद्रव्ये यांच्यातही होतात. या प्रक्रिया जमिनीत होतात, त्याचबरोबरीने त्या पिकातही होतात. पिकांच्या अन्नद्रव्य शोषणाच्या दृष्टीने एका अन्नद्रव्याचा दुसऱ्या अन्नद्रव्यावर अनुकूल किंवा अनिष्ट परिणाम होतात, याला अन्नद्रव्यातील परस्परक्रिया म्हणतात. उदा. एका अन्नद्रव्याबरोबर दुसरे अन्नद्रव्य निरनिराळ्या प्रमाणात एकाच वेळी वापरले असतात, पिकांकडून त्यास भिन्न-भिन्न प्रतिसाद मिळतो. दोन अन्नद्रव्ये अशा तऱ्हेने एकाच वेळी वापरली असता पिकाकडून मिळणारा प्रतिसाद वाढू शकतो किंवा त्यात खूप घटही येऊ शकते. उदा. जस्त व स्फुरद अन्नद्रव्यांचा एकेरी वापर केला असता जो प्रतिसाद मिळतो त्याची बेरीज ही जस्त व स्फुरद अन्नद्रव्य एकाच वेळी विशिष्ट प्रमाणात मिसळून दिली असता मिळणाऱ्या एकूण प्रतिसादापेक्षा कमी असण्याची शक्यताही खूप असते.
जस्त आणि स्फुरद :
जस्त आणि लोह :
जस्त, लोह आणि स्फुरद :
जस्त आणि तांबे :
लोह आणि स्फुरद : जमिनीतील लोह अन्नद्रव्याची उपलब्धता बऱ्याच मोठ्या प्रमाणात जमिनीतील उपलब्ध स्वरूपातील स्फुरदाच्या पातळीवर अवलंबून असते. शेवटी स्फुरदाची पातळी जास्त, त्या प्रमाणात लोह अन्नद्रव्याची उपलब्धता कमी होत जाते. ज्या वेळी जमिनीत लोह व स्फुरद या दोन्ही अन्नद्रव्यांची एकाच वेळी कमतरता असते, त्या वेळी दिलेल्या लोह व स्फुरदामुळे वरील परिणाम दिसेलच असे सांगता येत नाही.
लोह आणि मंगल : सर्वसाधारणपणे मंगलाच्या वाढीव मात्रेबरोबर लोहाचे शोषण कमी होत जाते. प्रत्यक्षात दिसणारा परिणाम हा लोह व मंगल यांच्या उपलब्धतेतील प्रमाणाच्या गुणांकावर अवलंबून असतो. हा गुणांक १:५ असताना दोन्ही अन्नद्रव्यांचे शोषण सरळपणे होण्याची शक्यता असते. गुणांक वाढला की मंगलाची कमतरता जाणवते. उलट गुणांक कमी झाला तर लोहाची कमतरता जाणवते.
लोह आणि गंधक : गंधक वापरामुळे सर्व साधारणपणे जमिनीतील लोहाची उपलब्धता वाढते. लोह दिल्यामुळे होणाऱ्या वाढीपेक्षा गंधक दिल्याने होणारी वाढ जास्त असते. लोह व गंधक ही दोन्ही अन्नद्रव्ये एकाच वेळी जमिनीस दिली तर लोहाची उपलब्धता १०० टक्के वाढू शकते. ज्या जमिनीत लोहाची कमतरता आहे तिथे नुसते गंधक दिल्यानेसुद्धा लोहाच्या उपलब्धतेत भरपूर वाढ होते. लोहाची उपलब्धता जमिनीत जसजशी वाढते तसतसे पिकाकडून लोहाचे शोषणही वाढते. लोह व गंधकाचा एकमेकांवरील परस्पर क्रियाचा परिणाम दिसून येतो.
तांबे आणि स्फुरद : स्फुरदाच्या वापरामुळे जमिनीतील अन्नद्रव्यांची उपलब्धता कमी-कमी होत जाते. तांब्याच्या वाढीव मात्रेमुळे स्फुरदाची उपलब्धताही काही थोड्या प्रमाणात कमी होते.
मंगल आणि स्फुरद : सर्व साधारणपणे स्फुरदाच्या वापरामुळे मंगलाचे शोषण वाढते. चुनखडीचे प्रमाण वाढल्यास मंगलाच्या प्रत्यक्ष शोषणात घट होत जाते. परंतु स्फुरद वापरल्याने मंगलाच्या शोषणात सुधारणा होत असल्याचे निदर्शनास आले आहे.
संज्ञांचा अर्थ : (चित्रात पहा)
संपर्क : डॉ. पपिता गौरखेडे, ८००७७४५६६६ (मृद विज्ञान व कृषी रसायनशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.