खरीप हंगामातील भाजीपाला लागवड

आपल्या देशात भाजीपाल्यासाठी योग्य हवामा­न, जमिनीची विविधता, भरपूर सूर्यप्रकाश, पाणी व इतर सुविधा उपलब्ध आहेत. त्यामुळे अनेक प्रकारच्या भाज्यांचे उत्पादन वर्षभर घेता येते. अल्पभूधारक शेतकरी अल्प भांडवलामध्ये कमी अवधीत अधिक उत्पादन यातून मिळवू शकतात. सर्वसाधारणपणे अनियमित पाऊसमान असल्याने उपलब्ध पाणीसाठा कमी होत आहे. त्याचप्रमाणात कीड-रोगांचा प्रादुर्भाव वाढत असल्याने पीक संरक्षणासाठीच्या खर्चात वाढ होत आहे. अशा स्थितीमध्ये खरीप हंगामातील पोषक वातावरणामध्ये भाजीपाल्यांचे उत्पादन घेणे फायद्याचे ठरू शकते.

जमीन व हवामा­न : प्रत्येक भाजीपाला पिकास विशिष्ट जमि­नीची आणि हवामा­नाची आवश्यकता असली तरी सर्वसाधारणपणे पाण्याचा चांगला ­निचरा होणारी, मध्यम प्रतीची, गाळाची किंवा पोयट्याची जमीन निवडावी. जमि­नीचा सामू ६.५ ते ७.५ असावा. अशा जमिनीमध्ये पिकांची वाढ चांगली होते. त्यांना सर्व अन्नद्रव्ये उपलब्ध होतात. तसेच पाऊसमा­न, उष्णता, प्रकाशमा­न आणि आर्द्रता हे हवामा­नातील प्रमुख घटक पिकांच्या वाढीवर परिणाम करत असतात.

जाती : भाजीपाल्याच्या सुधारित किंवा संकरित जातींचा वापर करावा. सुधारित जाती या अधिक उत्पाद­नाबरोबरच लवकर पक्वता येणाऱ्या असतात. काही जाती रोग व किडीस प्रतिकारक असतात. तसेच काही जातींमध्ये विविध गुणवत्ता असते. त्याचा व बाजारातील मागणीचा योग्य विचार करून शुद्ध व जातीवंत बी वापरावे.

लागवडपूर्व काळजी : बीज प्रक्रिया - भाजीपाला पिके उदा. कारली, दोडका, दुधी भोपळा, भेंडी यांची लागवड बियांपासू­न केली जाते. लागवडपूर्व बियाणास थायरम किंवा कॅप्ट­न किंवा कार्बेन्डाझिम ३ ग्रॅम प्रतिकिलो या प्रमाणात प्रक्रिया करावी. मिरची, वांगी यांची रोपे चार ते सहा आठवड्यात तर टोमॅटो रोपे ती­न ते चार आठवड्यात लागवडीसाठी तयार होतात. परंतु कांदा पिकाची रोपे लागवडीसाठी योग्य होण्यास सहा ते आठ आठवडे कालावधी लागतो. रोपांवर प्रक्रिया - टोमॅटो, मिरची, वांगी, कांदा यांसारख्या पिकांची रोपवाटिकेत तयार केलेली रोपे पुनर्लागवडीपूर्वी किटक­नाशक आणि बुरशी­नाशकाच्या पुढील द्रावणात बुडवू­न लावावीत. प्रमाण : प्रति १० लिटर पाणी इमिडाक्लोप्रीड १० मि.लि. + कार्बेन्डाझिम १० ग्रॅम किंवा मॅंकोझेब २५ ग्रॅम   लागवडी­नंतर हलकेसे पाणी द्यावे. रोपवाटिका व्यवस्थापन बियांची टोकणी करून : घेवडा, भेंडी, गवार, वेलवर्गीय भाज्या, पालेभाज्या, शेंगवर्गीय भाज्या इ. रोपवाटिका करून पुनर्लागवड : टोमॅटो, वांगी, मिरची, कांदा इ. रोपे तयार करण्यासाठी ३ x २ मीटर आकाराचे गादीवाफे तयार करावेत. त्यामध्ये ३-४ किलो चांगले कुजलेले शेणखत, १५ः१५ः१५ हे मिश्रखत २०० ग्रॅम व शिफारशीत दाणेदार कीटकनाशक चांगले मिसळू­न घ्यावे. भाजीपाल्याचे बियाणे ३-४ सें.मी. खोलीवर पेरू­न माती­ने झाकावे. त्यानंतर हलके पाणी द्यावे. रोपांची उगवण झाल्यानंतर त्यामधील तण काढून टाकू­न रोपवाटिका स्वच्छ ठेवावी. खरीप भाजीपाला पिकांची लागवड  

संपर्क :  डॉ. मधुकर भालेकर,  ०२४२६-२४३३४२      (अखिल भारतीय सम­न्वित भाजीपाला संशोधन प्रकल्प, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी.)