अॅक्वापोनिक्स शेतीसाठी नावीन्यपूर्ण मॉडेल्स

आफ्रिकेतील ग्रामीण भागांमध्ये अॅक्वापोनिक्स तंत्रज्ञान पोचवण्याच्या उद्देशाने डर्बन युनिव्हर्सिटी ऑफ टेक्नॉलॉजी येथील विद्यार्थी प्रयत्न करत आहेत. २०१६ पासून सुरू असलेल्या या प्रकल्पामध्ये विद्यार्थ्यांनी अॅक्वापोनिक्स पद्धतीची विविध मॉडेल्स तयार केली आहेत. यामध्ये टाकाऊ प्लॅस्टिक व टाक्यांचा वापर केला आहे. आयलेम्बे जिल्ह्यातील नुड्सबर्ग समुदायामध्ये अॅक्वापोनिक्स तंत्रज्ञान रुजवण्यासाठी इनॅक्टस ही आंतरराष्ट्रीय स्वयंसेवी संस्थेचे साह्य मिळाले आहे. फोर्ड मोटर्सद्वारे अर्थसाह्य करण्यात आले आहे. अॅक्वापोनिक्स म्हणजे अॅक्वाकल्चर (मत्स्यशेती) आणि हायड्रोपोनिक्स ( मातीरहीत शेती) यांचे मिश्रण आहे. माशांचे टाकाऊ पदार्थ हे पिकांसाठी पोषक घटक म्हणून उपयुक्त ठरतात. अॅक्वापोनिक्स तंत्रामध्ये पाण्याचा अत्यंत कमी प्रमाणात वापर होतो. अन्नद्रव्यांचा कार्यक्षमपणे पुनर्वापर होतो. त्याचप्रमाणे जागाही कमी लागते. या पद्धतीमध्ये रसायनांचा वापर केला जात नाही. परिणामी, सेंद्रिय भाज्यांना चांगले दर मिळू शकतात. आफ्रिकेतील ग्रामीण भागामध्ये भाज्यांच्या उत्पादनासाठी या तंत्राचा वापर वाढवण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत. यातून ग्रामीण भागामध्ये उद्यमशीलता आणि रोजगाराची उपलब्धता वाढवता येईल, असा विश्वाय संशोधकांना वाटतो. त्यामुळे स्थानिक उपलब्ध घटकांतून अॅक्वापोनिक्स पद्धतीचे विविध मॉडेल तयार केले आहेत. त्या विषयी माहिती देताना गेल्या दोन वर्षांपासून अॅक्वापोनिक्स फार्मिग प्रकल्पाला चालना देणारे ‘इनाक्टस’चे अध्यक्ष लुवो गुगवाना यांनी सांगितले, की अॅक्वापोनिक्स हे नावीन्यपूर्ण तंत्र आहे. मात्र, त्याचा सुरवातीचा खर्च अधिक असून, तो कमी करण्यासाठी स्थानिकरीत्या उपलब्ध घटकांचा वापर वाढवला जात आहे. त्यासाठी नावीन्यपूर्ण संकल्पना राबवल्या जात आहेत.