मधमाश्यांना समजते शून्याची संकल्पना

माणसांच्या आधुनिक विज्ञानाच्या शोधामध्ये शून्याचा शोध महत्त्वाचा मानला जातो. अन्य सजीवांमध्ये शून्य समजणाऱ्या प्राण्यांचा एक वर्ग अधिक हुशार असल्याचे मानले जाते. या वर्गामध्ये आता मधमाश्‍यांची गणना करावी लागेल. मेलबोर्न (ऑस्ट्रेलिया) येथील आरएमआयटी विद्यापीठातील ऑस्ट्रेलियन आणि फ्रेंच संशोधकांना मधमाश्‍यांना शून्याची संकल्पना समजत असल्याचे आढळले आहे. हे संशोधन ‘सायन्स’ या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. शून्याची कल्पना अत्यंत गुंतागुंतीची असून, तिचे कोणतेही भौतिक अस्तित्व नसते. त्यामुळे अत्यंत लहान मेंदू असलेल्या मधमाश्‍यांमधील या क्षमतांचा अभ्यास करण्यासाठी खास प्रयोग करण्यात आले. कमी कमी होत जाणाऱ्या अंकामध्ये शून्याची कल्पना काहीही नसण्याच्या स्वरूपामध्ये येते. सहयोगी प्रा. अॅन्ड्रेयन डायर यांनी सांगितले, की शून्यांची कल्पना ही अत्यंत अवघड असून, तितके गणिती कौशल्य लहान मुलांमध्ये येण्यासाठीही काही वर्षे लागतात. त्यामुळे दीर्घकाळ केवळ माणसांमध्येच ही क्षमता असल्याचे मानले जात होते. मात्र, नव्याने झालेल्या संशोधनामध्ये माकडे आणि पक्ष्यांमध्येही कल्पना समजू शकत असल्याचे लक्षात आले. कीटकांमध्ये प्रथमच मधमाश्यांत ही कल्पना शिकण्याची क्षमता दिसून आली. मधमाश्या अन्य मधमाश्यांकडून विविध कल्पना शिकत असतात. मात्र, सारखेपणा आणि फरक या सारख्या संकल्पनाही त्यांना कळत असल्याचे पूर्वी झालेल्या संशोधनात आढळले आहे. माणसांच्या मेंदूमध्ये ८६००० दशलक्ष न्युरॉन्स असतात, त्याच वेळी मधमाश्यांच्या मेंदूंमध्ये केवळ १० लाखांपेक्षा कमी न्युरॉन्स असतात. असे असताना मधमाश्‍यांमध्ये असलेल्या या क्षमतेमुळे संशोधनाची अनेक नवी कवाडे उघडी होण्यास मदत होणार आहे.