जंगलातील स्फुरदाच्या कमतरतेवर जैवविविधता ठरते उपकारक

उष्ण कटिबंधातील जंगलांची उत्पादकता ही मातीतील पोषक घटकांचे प्रमाण कमतरतेमुळे कमी होत असल्याचे पर्यावरणतज्ज्ञांचे मत आहे. त्यावर मात करण्यासाठी गेल्या काही वर्षांमध्ये कमतरता असलेल्या (प्रामुख्याने स्फुरदयुक्त) खतांची मात्रा जंगलामध्ये हवाईमार्गाने देण्यात आली. अर्थात, या प्रयोगानंतरही जंगलांच्या उत्पादकतेमध्ये अपेक्षेइतकी वाढ न झाल्याचे आढळले आहे. म्हणजेच केवळ स्फुरदाची कमतरता एवढे एकच कारण जंगलाच्या अनुत्पादकता आणि वाढ रोखली जाण्यामागे नसावे, या निष्कर्षाप्रत स्थिथसोनियन ट्रॉपिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट मधील संशोधक आले आहेत. जंगलातील जैवविविधता यामध्ये मोलाची भूमिका निभावत असल्याचे संशोधनात आढळले आहे. जंगलाच्या वाढीसंदर्भात मूलभूत परिणामांविषयीचे हे संशोधन नेचर या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. उष्ण कटीबंधातील जुन्या जंगलामधील उतार असलेल्या मोठ्या क्षेत्रामध्ये वर्षानुवर्षे होत असलेल्या भरपूर पावसामुळे जमिनीतून खनिजे वाहून जाण्याचे प्रमाणही मोठे आहे. या भागातील जमिनीमध्ये प्रामुख्याने स्फुरदाची कमतरता आढळते. त्याच प्रमाणे लाल रंगाच्या जमिनीमध्ये आयर्न ऑक्साईड या घटकांचे प्रमाण अधिक असून, ते स्फुरदाचा बांधून ठेवते. परिणामी ते पिकांना उपलब्ध होत नाही. आफ्रिका, आग्नेय आशिया आणि अमेरिकेतील अशा प्रकारच्या जंगलामध्ये हवाई मार्गाने खते देण्याचे काही प्रयोग करण्यात आले होते. मात्र, अशा प्रयोगानंतरही झाडांची अपेक्षित वाढ झालेली आढळली नाही. केवळ हवाई बेटांवरील जंगलामध्ये खतांच्या वापराने झाडांची वाढ चांगली झाल्याचे दिसले. हवाई येथील जंगले ही प्रामुख्याने एकाच प्रजातींच्या झाडांची आहेत. असा आहे अभ्यास स्फुरदाचे झाडांच्या वाढीवर होणारे नेमके प्रमाण तपासण्यासाठी संशोधकांनी सुमारे १९ हजार झाडांचे ( ५४१ विविध प्रजाती) मोजमाप घेतले. दीर्घकालीन नोंदीनंतर झाडांच्या वाढीचा दर मिळवण्यात आला. या अभ्यासामध्ये खते दिलेल्या जंगलातील वाढीची तुलना नैसर्गिक जंगलाच्या बरोबर करण्यात आली होती. त्यासाठी प्रामुख्याने पनामा येथील लहान व उत्तम जैवविविधता असलेल्या जंगलामध्ये अभ्यास करण्यात आला. या जंगलामध्ये उपलब्ध स्फुरदाचे प्रमाणातील फरक हा ३०० पटीने बदलता आहे. कारण या जमिनीमध्ये आर्द्रतेचे प्रमाण आणि अन्य पोषक घटक उदा. नायट्रोजन, कॅल्शियम, पोटॅशियम यामध्येही मोठी विविधता आहे.