कासवाच्या लिंगनिर्धारणामागील जनुकीय कोडे उलगडले

गेल्या ५० वर्षांपासून अंडी उबण्याच्या तापमानानुसार कासवाच्या पिलांचे लिंग ठरत असल्याची माहिती संशोधकांना असली, तरी ते नेमके कशा प्रकारे होते, हे उलगडण्यात ड्यूक विद्यापीठातील संशोधकांना प्रथमच यश आले आहे. अंडी उबण्याच्या प्रक्रियेमध्ये Kdm६b हे जनुक जैविक थर्मामीटरप्रमाणे कार्य करते. जागतिक तापमानवाढीचे विपरीत परिणाम विविध प्राण्यांवर होताना दिसतात. अशा वेळी नैसर्गिक तापमानावर अंडी उबणाऱ्या प्राण्यांवर (उदा. कासव व अन्य सरीसृप) अधिक विपरीत परिणाम होणार आहेत. मात्र, कासवांमध्ये पिलांचे लिंग तापमानानुसार ठरत असल्याने भविष्यामध्ये एकाच लिंगाची पिले पैदास होण्याचा धोका शास्त्रज्ञ व्यक्त करत आहेत. ही प्रक्रिया सुमारे ५० वर्षांपासून शास्त्रज्ञांना ज्ञात असली, तरी त्यामागील जनुकीय कारणांचा शोध घेण्यात ड्यूक विद्यापीठातील संशोधकांसह चीन येथील झेजियांग वान्ली विद्यापीठातील संशोधकांना यश आले आहे. त्याविषयी माहिती देताना ड्यूक विद्यापीठातील पेशीजीवशास्त्राचे प्रा. ब्लांचे कॅपेल यांनी सांगितले, की तापमानाधारीत लिंग निर्धारण प्रक्रिया ही मानवांसाठी कायम गूढ राहिली आहे. जैविक थर्मामीटर म्हणून काम करणाऱ्या जनुकांचा शोध घेण्यात आला असून, त्याद्वारे पिलांचे लिंग ठरते. माणसासारख्या सस्तन प्राण्यामध्ये साधारणपणे गुणसूत्रातील अनेक बाबी त्यासाठी कार्यरत असतात. मात्र, पाली, कासव, मगर यांसारखे सरीसृप वर्गातील प्राण्यांमध्ये असलेली अंडी उबण्याच्या काळातील तापमानावर त्याचा निर्णय ठरतो. या प्रयोगामध्ये लाल कानांच्या कासवाची अंडी ३२ अंश सेल्सिअस तापमानावर उबवल्यास त्यातून सर्व मादी पिले बाहेर पडतात. तर काही अंडी २५ अंश सेल्सिअस तापमानावर उबवल्यास नर पिले बाहेर पडत असल्याचे दिसून आले आहे. त्यापेक्षा कमी तापमानावर अंडी उबल्यास लैंगिक अवयव अविकसित राहण्याचा धोका असतो. अशा थंड वातावरणामध्ये Kdm६b हे जनुक कार्यान्वित होत असल्याचे आढळले आहे. त्यानंतर अन्य जनुके आपल्या कार्याला सुरवात करतात. हे संशोधन जर्नल सायन्समध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे.