वाटाण्याच्या मुळांतील वैशिष्ट्यपूर्ण गुणधर्मांचा घेतला शोध

पिकांची पांढरी मुळे ही खतांच्या शोषणामध्ये मोलाची भूमिका निभावतात. वाटाणावर्गीय पिके ही या मुळ्यांच्या वाढीसाठी द्वितीय मुळांची वाढ काही प्रमाणात मर्यादित करत असल्याचे अमेरिकेमध्ये झालेल्या संशोधनामध्ये दिसून आले आहे. यामुळे वाढीच्या सुरवातीच्या टप्प्यामध्ये आवश्यक असलेला स्फुरदयुक्त खतांचे शोषण अधिक प्रमाणात होण्यास मदत होते. या संशोधनाचा लाभ पीक पैदासकारांना अन्नद्रव्यांची कमतरता असलेल्या जमिनीमध्ये अधिक उत्पादकता असलेल्या जातीच्या पैदास करण्यासाठी होऊ शकतो. हे संशोधन ‘प्लॅंट फिजिओलॉजी’च्या जानेवारी महिन्याच्या अंकामध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. स्फुरदाची कमतरता असलेल्या जमिनीमध्ये पिकांच्या सुरवातीच्या मुळाच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होतो. या ताणस्थितीमध्ये पिकांची नेमकी अवस्था कशी असते, आणि ती त्याला कशाप्रकारे सामोरी जातात, याविषयी अमेरिकेतील पेन स्टेट युनिव्हर्सिटीतील जोनाथन लिंच लॅबमध्ये वाटाण्यावर प्रयोग करण्यात आले. वाटाण्याच्या मुळाच्या वाढीमध्ये या स्थितीमध्ये काही बदल होत असल्याचे त्यांना आढळले. मुळांची लांबी वाढणे ही प्राथमिक वाढ असे, तर जाडी वाढण्याला द्वितीय वाढ असे संबोधले जाते. स्फुरदाचा ताण असताना वाटाणारोपे ही लांब आणि पातळ मुळे सोडतात. त्याचा फायदा अधिक प्रमाणात स्फुरदाच्या शोषणासाठी होतो. याविषयी माहिती देताना मुख्य संशोधन ख्रिस्तोफर स्ट्रोक यांनी सांगितले, की अडचणीच्या स्थितीला तोंड देण्यासाठी वनस्पतीमध्ये नैसर्गिक संरचना तयार असते. स्फुरदाच्या कमतरतेमध्ये ती कार्यान्वित होते. सध्या जगभरामध्ये मातीमध्ये स्फुरदाची कमतरता असलेल्या जमिनी वाढत आहेत. अशा वेळी स्फुरदाचे योग्य प्रकारे शोषण करण्याची क्षमता पिकांमध्ये अधिक मात्रेमध्ये तयार करण्याची आवश्यकता निर्माण होत आहे. अशा जातींच्या पैदाशीसाठी या क्षमतेमागील नेमक्या यंत्रणेचा शोध घेण्यात येत आहे.

वाटाणा हे पीक विकसनशील देशामध्येही अत्यंत महत्त्वाचे पीक असून, सबसहारण आफ्रिका, मध्य आणि दक्षिण अमेरिका येथे प्रामुख्याने लागवड केली जाते. मांसाहार न करणाऱ्या लोकांसाठी मानवी आहारातील पोषक घटक आणि प्रथिनांच्या पूर्ततेसाठी ही पिके उपयुक्त ठरतात. हे पीक ज्या विभागात घेतले जाते, त्या विभागातील जमिनी या मुख्यत आम्लधर्मीय आणि स्फुरदाची आत्यंतिक कमतरता असलेल्या आहेत. अशा स्थितीमध्ये उपलब्ध खतांचे शोषण करण्याची क्षमता वाढविण्याच्या उद्देशाने या संशोधनाला सुरवात झाली.