हायड्रोपॉवर प्रकल्पांचा माशांची संख्या, स्थलांतरावर परिणाम

पाण्याच्या शक्तीचा वापर ऊर्जेच्या निर्मितीसह विविध कारणांसाठी केला जातो. मात्र, या प्रक्रियेमध्ये पाण्यातील मासे व अन्य जलचरांना व त्यांच्या रहिवासाला पोचणाऱ्या नुकसानीची दखल फारशी घेतली जात नाही. आधुनिक कायद्याच्या अनुषंगाने किंवा शास्त्रीय पद्धतीने यावर अधिक अभ्यास होण्याची गरज युनिव्हर्सिटी ऑफ इस्टर्न फिनलॅंड येथील संशोधकांनी व्यक्त केली आहे. त्यांनी केलेल्या अभ्यासामध्ये कायदेशीर बाबी आणि जीवशास्त्राच्या प्रवाहावर होणारा परिणाम तपासण्यात आला. यात माशांच्या संख्येवर आणि स्थलांतराच्या प्रक्रियेमध्ये हायड्रोपॉवर प्रक्रियेचा विपरीत परिणाम होत असल्याचे पुढे आले आहे. हे संशोधन वॉटर इंटरनॅशनलमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. फिनलॅंडमध्ये फिश स्टॉकिंग्जचा मोठा इतिहास आहे. महायुद्धांच्या दरम्यान फिनलॅंड येथील बहुतांश नद्यांचा वापर हायड्रोपॉवरच्या निर्मितीसाठी करण्यात आला होता. सुरवातीला फिनिश कायद्यानुसार या प्रक्रियेमध्ये मत्स्य उद्योगाला बसणाऱ्या फटक्याचा विचार करून योग्य ती भरपाई देण्याची पद्धत होती. त्यासाठी वेगळे मत्स्यमार्ग (फिश वे) उभारले जात. विविध उद्योगांना पर्यावरणाला पोचवलेल्या धोक्याचा योग्य तो मोबदला देण्याची तरतूद होती. तसेच व्यावसायिक आणि पुननिर्मित मत्स्य उद्योगासाठी त्याचा काही प्रमाणात फायदा होत असे. मात्र, या हायड्रोपॉवर प्रक्रियेमध्ये माशांच्या विशेषतः स्थलांतरित माशांच्या नैसर्गिक पुनरुत्पादन प्रक्रियेवर परिणाम होत असे. औद्योगिक क्रांती आदी, फिनलॅंडच्या नद्यामध्ये २५ अॅटलांटिक सॅलमोन, ७२ तपकिरी ट्राऊट आणि डझनावारी नदीतील अन्य मासे सापडत असत. सध्या फिनलॅंड येथील नद्यांमध्ये नैसर्गिक पुनरुत्पादन थांबल्यामुळे सॅलमोन माशांची संख्या चारपर्यंत घसरली आहे. स्थलांतरीत तपकिरी ट्राऊट, पांढरे मासे यांची संख्या अत्यंत कमी आणि दुर्मिळ होत गेली आहे.  

पर्यावरणासाठी मोबदला ः युनिव्हर्सिटी ऑफ इस्टर्न फिनलॅंड येथील प्रो. अॅनस्सी वैनिक्का यांनी सांगितले, की मत्स्यशेतीमध्ये नव्याने झालेल्या जनुकीय अभ्यासामध्ये मत्स्यपालनातील माशांच्या प्रजातींच्या जनुकीय गुणधर्मात बदल झालेले दिसून येत आहेत. शेततळ्यातील वातावरणाशी जुळवून घेण्याच्या प्रक्रियेतील हे बदल असून, हे मासे जंगली वातावरणामध्ये तग धरण्याची शक्यता कमी झाली आहे.

कायदेशीर तडजोड?