वनस्पतीतील संजीवकांमुळे अवकाशातही उत्पादन घेणे होईल शक्य

वनस्पतीतील संजीवकांमुळे अवकाशातही उत्पादन घेणे होईल शक्य
वनस्पतीतील संजीवकांमुळे अवकाशातही उत्पादन घेणे होईल शक्य

पोषक घटकांची कमतरता आणि गुरुत्वाकर्षण कमी असणे या दोन कारणांमुळे चंद्र किंवा अन्य ग्रहांवर पिकाचे उत्पादन घेणे अत्यंत कठिण किंवा अशक्यच मानले जाते. मात्र, वनस्पतीतील स्ट्रिगोलॅक्टोनसारख्या संजीवकांमुळे हे शक्य होऊ शकेल, अशा विश्वास झुरीच विद्यापीठातील वनस्पतीशास्त्रज्ञांना वाटत आहे. हे संजीवक बुरशी आणि वनस्पतीच्या मुळातील सहजीवी संबंधाना चालना होते. त्यातून पिकाची वाढ अवकाशातील अत्यंत आव्हानात्मक स्थितीतही होऊ शकेल, असे त्यांचे मत आहे. केवळ अनेक देशांच्या अवकाश संशोधन संस्थाच नव्हे, तर जेफ बेझोस आणि इलॉन मस्क सारखे खासगी उद्योगपतींही चंद्र किंवा परग्रहावर मानवांच्या वसाहती उभारण्याचे स्वप्न पाहत आहेत. भविष्यामध्ये दीर्घ अवकाश प्रवास आणि रहिवासासाठी शाश्वत अन्न उत्पादनाची आवश्यकता भासणार आहे. त्यामुळे तिथेच पिकांची लागवड आणि उत्पादन घेण्याविषयी विविध प्रयोग होत आहेत. मात्र, परग्रहावरील मातीमध्ये पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक पोषक घटकांची कमतरता आहे. पर्यायी खते किंवा माती अवकाशामध्ये घेऊन जाणे हे आर्थिकदृष्ट्या परवडणारे ठरणार नाही. त्याच प्रमाणे गुरुत्वाकर्षण नसणे किंवा अत्यंत कमी असणे अशा स्थितीमध्ये पिकांची वाढ करणे आव्हानात्मक मानले जाते. वनस्पती आणि बुरशी यातील सहजीवी संबंध

  • या समस्यावर मात करण्यासाठी वनस्पती आणि बुरशीतील सहजिवी संबंध महत्त्वाचे ठरू शकतील, असे झुरीच विद्यापीठातील लॉरेन्झो बोर्घी आणि ल्युसर्न विद्यापीठातील मर्केल इग्ली यांचे मत आहे. त्यांनी त्यासाठी या संबंधातील महत्त्वाच्या मायकोरायझा प्रक्रियेवर आपले संशोधन केंद्रित केले आहे.
  • या सहजिवी संबंधामध्ये बुरशी पिकाच्या मुळानी अधिकचे पाणी पाणी, नत्र, स्फुरद आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये पुरवण्यास मदत करतात. या बदल्यामध्ये शर्करा आणि मेद वनस्पतीकडून घेतात. ही प्रक्रिया मुळातील स्त्रवणाऱ्या स्ट्रिकॅक्टोन कुळातील संजीवकांमुळे घडते. मायकोराझन प्रक्रियेमुळे वनस्पतीची वाढ वेगाने होते आणि उत्पादनामध्ये वाढ मिळते. विशेषतः मातीमध्ये पोषक गटकांचे प्रमाण कमी असतानाही हे घडू शकते.
  • गुरुत्वाकर्षण नसताना...

  • अवकाशामध्ये अत्यंत कमी गुरुत्वाकर्षण किंवा शुन्य गुरुत्त्वाकर्षणाचाही वनस्पतींना सामना करावा लागणार आहे. अशा वातावरणाचा वनस्पती व मायकोरायझा बुरशीवरील परिणामांचा अभ्यास करण्यात आला. संशोधकांनी त्यासाठी पिट्यूनिया ही सावलीमध्ये वाढणारी, सोलॅन्सीई कुळातील वनस्पती निवडली. कारण ही वनस्पती टोमॅटो, बटाटे आणि वांगी यांच्या कुळातील असून आदर्श मॉडेल ठरू शकते.
  • प्रयोगामध्ये कमी गुरुत्वाकर्षणामध्ये मायकोरायझाचे प्रमाण कमी असल्याने पिट्यूनियाचा मातीतून शोषणाचे प्रमाण कमी होत असल्याचे दिसून आले. मात्र, वनस्पतीतील स्ट्रिगोलॅक्टोन हे संजीवक हा परिणाम कमी करू शकते. कृत्रिम स्ट्रिगोलॅक्टोन संजीवकांची प्रक्रिया केलेल्या वनस्पती कमी पोषकता असलेल्या मातीमध्ये, कमी गुरुत्वाकर्षणामध्ये वाढत असल्याचे दिसून आले.
  • अवकाशामध्ये अन्न उत्पादनासाठी... अवकाशातील आव्हानात्मक परिस्थितीमध्ये टोमॅटो आणि बटाट्यासारख्या पिकांचे उत्पादन घेण्यासाठी मायकोरायझा फॉर्म्युलेशन महत्त्वाचे ठरणार नाही. मायकोरायझाच्या वाढीसाठी वनस्पतींनी अधिक प्रमाणात स्ट्रिगोलॅक्टोन संजीवक तयार केले पाहिजे. त्यासाठी अधिक प्रयत्न केल्यास भविष्यात नक्कीच आपल्याला पृथ्वीप्रमाणेच अवकाशातही पीक उत्पादन घेणे शक्य होईल. - लोरेन्झो बोर्घी, वनस्पतीशास्त्रज्ञ, झुरीच विद्यापीठ .  

    Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

    ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

    Related Stories

    No stories found.
    Agrowon
    agrowon.esakal.com