हिरवळीच्या खताचा अधिक फायदा मिळण्यासाठी या पिकाचे लागवड व योग्य वेळी गाडणे याबाबीकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांच्या मनात साधारणतः हिरवळीची खत पिके केव्हा घ्यावीत, उभे पीक जमिनीत कधी गाडावे, किती दिवसाने दुसरे आंतरपीक घ्यावे असे तीन प्रश्न असतात. त्याची उत्तरे देण्याचा प्रयत्न या लेखातून केला आहे. गेल्या काही वर्षांमध्ये जनावरे सांभाळणे ही अनेक कारणांमुळे जिकिरीचे होत आहे. परिणामी शेतीसाठी गावपातळीवर शेणखताची उपलब्धता कमी होत असून, शेतीमध्ये वापरण्याचे प्रमाणही कमी होत आहे. राज्यातील अनेक विभागांमध्ये मातीतील सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण अल्प ते अत्यल्प झाल्याचे निदर्शनास येत आहे. यावर मात करून जमिनीचा पोत सांभाळण्यासाठी हिरवळीची खते मोलाची ठरू शकतात. हिरवळीची खत पिके ही जमिनीत हेक्टरी साधारणत: ६०-८० किलोपर्यंत नत्र स्थिरीकरणाचे काम चांगल्या पद्धतीने करतात. बागायती जमिनीमध्ये हिरवळीच्या खतपिकांची लागवड केली जाते. पश्चिम महाराष्ट्र व मराठवाडा विभागात मुख्य पीक म्हणून हिरवळीची पिके घेतली जातात. उत्तर भारतात मुख्यत: दिल्ली, हरियाना, पंजाब, उत्तर प्रदेश या राज्यांतील शेतकरी आंतर पीक म्हणून त्यांची लागवड करताना दिसतात. हिरवळीचे खत तयार करण्याच्या प्रमुख दोन पद्धती ः १. शेतात लागवडीद्वारे तयार करणे : या पद्धतीत हिरवळीच्या खत पिकांची लागवड केली जाते. ठराविक वाढ झाल्यानंतर हे पीक त्याच शेतात गाडले जाते. या पद्धतीतही दोन उपप्रकार आहेत. अ) मुख्य पीक (main crop) ब) आंतर पीक (Inter crop) २. शेतीबाहेर किंवा बांधावर वनस्पती लागवड व पालापाचोळा यातून हिरवळीचे खत तयार करणे : या पद्धतीत कमी कालावधीत येणारी झाडे व झुडपे यांची बांधावर लागवड केली जाते. ती झाडे फुलोरा अवस्थेत आल्यानंतर पाने, फांद्या व पडलेला पालापाचोळा शेतात पसरवून नांगराने गाडून घेतात. ही पद्धत अलीकडे मराठवाड्यात राबवली जात असल्याचे दिसते. उदा. धैंचा (सिसबेना अक्युलटा), सनहेंप किंवा बोरू (क्रोटालारिया जुंसी) हिरवळीचे खत तयार करण्यासाठी वापरली जाणारी पिके :
हिरवळीचे खत लागवड तयार करण्याचे तंत्रज्ञान :
हिरवळी पीक म्हणून निवडण्यासाठी वनस्पतीतील गुणधर्म :
हिरवळीच्या खताचे फायदे :
संपर्क ः अंबादास मेहेत्रे, ९५४५३२३९०६, डॉ. उल्हास सुर्वे, ९८२२६०६५११, डॉ. अरुण तुंबारे, ९६५७६७४८३०. (कृषि विद्या विभाग, पदव्युत्तर महाविद्यालय, महात्मा फुले कृषि विद्यापीठ, राहुरी.)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.