सध्या अनेक ठिकाणी रोपवाटिका ते फळे लागण्याच्या स्थितीमध्ये मिरची पिके शेतात दिसून येत आहेत. रोपवाटिका व पिकाच्या सुरवातीच्या स्थितीमध्ये मर रोगांचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात जाणवतो. त्यांच्या नियंत्रणासाठी रोपवाटिकेपासूनच उपाययोजना कराव्यात.
रोपवाटिकेत मिरची लागवड करण्यापूर्वी बीज प्रक्रिया करावी. त्यात मर रोग (डंपिग ऑफ) व अन्य बुरशीजन्य रोगापासून संरक्षणासाठी सर्वप्रथम शिफारशीत रासायनिक बुरशीनाशकाची, त्यानंतर मावा, तुडतुडे, फुलकिडे या रसशोषक किडीपासून संरक्षणासाठी रासायनिक कीटकनाशकाची आणि सर्वांत शेवटी जैविक घटकांची बिजप्रक्रिया करावी. बीजप्रक्रिया थंड ठिकाणी सावलीमध्ये करावी. सर्व बियाण्यास बीजप्रक्रियेचा घटक एकसमान लावून सावलीतच सुकवावे. नंतर पेरणी करावी. रोपवाटिकेत पिवळे व निळे चिकट सापळे लावावेत. मर रोगाचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात होतणाऱ्या भागामध्ये ज्या शेतकऱ्यांनी ट्रायकोडर्मा या घटकाची बीजप्रक्रिया न करताचे पेरणी केली असल्यास, गादीवाफ्यावर ट्रायकोडर्मा व्हीरिडी ५ किलो प्रति हेक्टर या प्रमाणे १५० किलो शेणखतामध्ये मिसळून जमिनीतून द्यावे. बीजप्रक्रिया किंवा जमिनीतून कीटकनाशक किंवा बुरशीनाशकाचा वापर केलेला नसल्यास, लागवडीनंतर १५ दिवसाने आवश्यकतेनुसार, फवारणी प्रति लिटर पाणी डायमिथोएट (३० टक्के ई.सी.) २ मिलि किंवा इथिऑन (५० टक्के ई.सी.) २.५ मिलि किंवा इमिडाक्लोप्रीड (१७.८ एस.एल.) ०.५ मिलि अधिक मॅन्कोझेब (७५ टक्के) ३ ग्रॅम. बीजप्रक्रिया (केंद्रीय कीटकनाशक मंडळ, फरिदाबाद शिफारशीनुसार)
| प्रकार | घटकाचे नाव | प्रमाण (प्रतिकिलो) | रोग किंवा कीड संरक्षण |
| बुरशीनाशक | मेटॅलॅक्झिल एम (३१.८ टक्के ई.एस.) | २ मिलि | मर रोग |
| बुरशीनाशक | कॅप्टन (७५ टक्के डब्लू.पी.) (ड्रेचिंगद्वारे) | २० ते ३० ग्रॅम | मर रोग |
| कीटकनाशक | इमिडाक्लोप्रिड (७० टक्के डब्लूएस) | १० ते १५ ग्रॅम | मावा, तुडतुडे, फुलकिडे |
| कीटकनाशक | थायामेथोक्झाम (३० टक्के एफएस) | ७ मिलि | फुलकिडे |
| जैविक घटक | सुडोमोनास फ्ल्युरोसन्स (०.५ टक्के डब्ल्यू. पी.) (TNAU Strain) | १० ग्रॅम | मर रोग |
| जैविक बुरशीनाशक | ट्रायकोडर्मा व्हीरिडी (१ टक्के डब्ल्यू. पी.) | ८ ग्रॅम | मर रोग |
| जैविक बुरशीनाशक | ट्रायकोडर्मा व्हीरिडी (१ टक्के डब्ल्यू. पी.) (TNAU Strain) | ४ ग्रॅम | मर रोग |
| जैविक बुरशीनाशक | ट्रायकोडर्मा व्हीरिडी (५ टक्के एस.सी.) | २ मिलि | मर रोग |
मिरचीचे रोपे लागवड करण्यापूर्वी डायमिथोएट (३० टक्के ई.सी.) २ मिलि किंवा इथिऑन (५० टक्के ई.सी.) २ मिलि किंवा इमिडाक्लोप्रीड (१७.८ एस.एल.) ०.५ मिलि या पैकी एका कीटकनाशकासोबत मिसळून मॅन्कोझेब (७५ टक्के डब्ल्यू.पी.) ३ ग्रॅम किंवा कॅप्टन (५० टक्के डब्ल्यू.जी.) ३ ग्रॅम या पैकी एक बुरशीनाशकांची प्रति लिटर पाणी या प्रमाणे मिसळलेल्या द्रावणामध्ये रोपाचे शेंडे ५ मिनिटे बुडवून घ्यावेत. त्यानंतर त्याच रोपांची मुळे ५ मिनिटांकरिता ०.५ ते १ टक्के ट्रायकोडर्मा द्रावणात बुडवून नंतर शेतात लागवड करावी. रोप लागवडी पश्चात पीक संरक्षण शेत तणमुक्त ठेवून किडींच्या पर्यायी खाद्य वनस्पतींचा नाश करावा. शेतात झेंडू, मका यासारखी सापळा पिकांची लागवड करावी. मिरची पिकामध्ये कांदा आंतरपिक किंवा मिश्र पीक टाळावे. ज्वारीच्या पिकानंतर मिरचीचे पीक घेणे टाळावे. नत्रयुक्त व इतर खतांचा अवाजवी वापर करू नये. सुरवातीच्या काळात फळ पोखरणार्या अळ्या व लष्करी अळ्या दिसताच वेचून रॉकेल मिश्रीत पाण्यात टाकून त्यांचा नाश करावा. रस शोषक किडीच्या नियंत्रणाकरिता पिकाच्या समकक्ष उंचीवर ३० x ४० सेंमी आकाराचे ४० पिवळे किंवा निळे चिकट सापळे प्रतिएकर क्षेत्रावर लावून त्यावर चिकट पदार्थ म्हणून एरंडी तेल किंवा पांढरे ग्रीस लावावे. (फुलकिडे निळ्या रंगाकडेसुद्धा जास्त प्रमाणात आकर्षित होतात.) फळ पोखरणाऱ्या अळी व लष्करी अळींचे सर्वेक्षणासाठी प्रती हेक्टर १० कामगंध सापळे पिकापेक्षा दीड फूट जास्त उंचीवर लावावेत. त्यातील प्रलोभने कालावधीनंतर त्वरीत बदलावीत. कामगंध सापळ्यात नर पतंग आढळून येताच, ट्रायकोग्रामा चिलोणीस परोपजीवी मित्रकीटकाची ६०,००० अंडी (३ ट्रायकोकार्ड) तीन ते चार वेळा प्रतिएकर शेतात १० दिवसांच्या अंतराने सोडावीत. रस शोषक किडींच्या जैविक व्यवस्थापणाकरिता लेडी बर्ड बीटल (ढाल कीटक)चे संवर्धन करावे. कीड व रोगांचे नियमित निरीक्षण करावे. किडींची आर्थिक नुकसान पातळी जाणून घ्यावी. प्राथमिक स्वरूपाचा किडींचा प्रादुर्भाव आढळल्यास सर्वप्रथम ५ टक्के निंबोळी अर्कची फवारणी करावी. मावा व फुलकिडीचा प्रादुर्भाव वाढू नये यासाठी लागवडीनंतर एका आठवड्याने, कार्बोफ्युरॉन (३ टक्के दाणेदार) ३३ किलो प्रतिहेक्टर याप्रमाणे जमिनीतून रिंग पद्धतीने द्यावे. मिरची वरील लष्करी अळीच्या नियंत्रणासाठी, बॅसिलस थुरीनजिएंसिस प्रकार गॅलरी (विशिष्ठ उपजाती-१५९३ M sero type H ५९ ५b) (१.३ टक्के एफ. एस.) हे जैविक कीटकनाशक १.५ ते २ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी. संपर्क : डॉ. प्रमोद मगर, ७७५७०८१८८५ (डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोलाअंतर्गत कृषी विज्ञान केंद्र, यवतमाळ)
