काढणीनंतर हळदीवर ४ ते ५ दिवसांमध्येच शिजविण्याची प्रक्रिया करावी. दर्जा योग्य राखण्यासाठी हळद सुधारित पद्धतीने शिजवावी. शिजविलेली हळद १२ ते १५ दिवस उन्हात चांगली वाळवून पॉलीश करावी. चांगला दर मिळण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारात हळदीची प्रतवारी करून विक्री करावी. हळद काढणी केल्यानंतर त्यावर प्रक्रिया करूनच बाजारपेठेत पाठवावी, अन्यथा कच्च्या हळदीस कमी भाव मिळतो. काढणीनंतर शिजविण्यासाठी हळदीची त्वरीत सावलीत अथवा पाल्याखाली साठवण करावी व ४ ते ५ दिवसांमध्येच शिजविण्याची प्रक्रिया करावी. हळकुंडांचा आकार एकसारखा नसतो, जाडी कमी अधिक असते, त्यामुळे जाड हळकुंडांना शिजण्यास जास्त वेळ लागतो तर बारीक हळकुंडांना कमी वेळ लागतो, म्हणून हळद शिजविण्यापूर्वी हळकुंडांची प्रतवारी करून घ्यावी.
हळद शिजविण्याचे फायदे बुरशी व जिवाणू यांचा नाश होऊन हळकुंड रोगमुक्त राहते. हळकुंडांवरील धागे व इतर दुर्गंधी येणारे घटक निघून जातात. हळदीतील शर्करा राखून ठेवली जाते. वाळण्याची प्रक्रिया लवकर होते.
ही पारंपरिक पद्धत असून यामध्ये उथळ कढईचा (काहीली) वापर करतात. कढईत हळदीचे काढलेले कंद भरल्यावर पाला, गोणपाट किंवा माती शेणाचा थर टाकून वरचे तोंड बंद करावे. काहीलीत मध्यभागी हळदीच्या कंदाची उंच रास करतात. काहीलीच्या काठाखाली ४ ते ५ सें.मी. पाणी भरावे. पहिल्या आधणास साधारणपणे २.५ ते ३.० तास लागतात. तळातील हळद जास्त शिजते, मध्य भागातील हळद योग्य शिजते, तर शेंड्यावरची हळद कमी शिजते. शेणमातीचा वापर केल्यामुळे हळदीचा अन्नासाठी वापर करण्यास मर्यादा येतात. काहीलीतून हळद काढण्यास वेळ लागतो, परिणामी मजुरांच्या खर्चात वाढ होते. हळदीचा दर्जा खालावतो, कुरकुमीनचे प्रमाण कमी होते. हळद शिजविण्यासाठी सयंत्र :
ही एक सुधारित पद्धत असून यामध्ये यंत्राचा वापर केला जातो. या यंत्राला बॉयलर असे म्हणतात. या सयंत्रामध्ये चारही दिशेला साधारणत: २५० किलो हळद सामावली जाईल एवढ्या क्षमतेचे चार लोखंडी ड्रम असतात. सयंत्राच्या मध्यभागी पाण्यासाठी दोन टाक्या उपलब्ध असतात. पाणी उकळण्यास दीड तासाचा कालावधी पुरेसा होतो. पाणी उकळल्यानंतर तयार झालेली पाण्याची वाफ पाइपद्वारे चारही लोखंडी ड्रममध्ये आत सोडली जाते. योग्य पद्धतीने हळद शिजल्यानंतर लोखंडी ड्रमच्या खालील बाजूने असलेल्या नळाद्वारे पाणी टिपकण्यास सुरुवात होते. पाणी येऊ लागताच हळद शिजली आहे हे समजते किंवा शिजलेले हळकुंड मध्यभागी हलकेच मोडले असता बारीक तारा दिसल्या पाहिजेत. ड्रममधील संपूर्ण हळद योग्यरीत्या शिजते. हळदीचा दर्जा योग्य राखला जातो, कुरकुमीनचे प्रमाण हळदीत आहे तसे साठविले जाते. एका बॅचमध्ये साधारणपणे २०० किलो कंद आणि दररोज ८ तासांत ४० क्विंटल हळद कंद उकळता येतात. हळद कंदाची २०० किलोची एक बॅच उकळण्यासाठी सुमारे २५ ते ३० किलो सरपणाची आवश्यकता असते. केवळ तीनच माणसे एका दिवसात ४० क्विंटल हळद कंद शिजवू शकतात. कुशल मजुरांची आवश्यकता नसते, घरातील लोक हे काम करू शकतात, परिणामी मजुरांच्या खर्चात बचत होते. गरजेनुसार या सयंत्राचे आकारमान वाढविता किंवा कमी करता येते. केवळ वाफेवर उकळल्यामुळे कंद कमी प्रमाणात पाणी शोषून घेतात आणि लवकर वाळतात. पारंपरिक पद्धतीत कंद वाळण्यासाठी १५ ते २० दिवस लागतात. परंतु या सुधारित पद्धतीत कंद वाळण्यासाठी एक आठवडा पुरेसा होतो. सलग उकळण्याच्या पद्धतीमुळे इंधन व वेळ कमी लागतो. ः डॉ. मनोज माळी, ९४०३७७३६१४ (प्रभारी अधिकारी, हळद संशोधन योजना, कसबे डिग्रज, जि. सांगली)
