रब्बी हंगामामध्ये ज्वारी हे महत्त्वाचे पीक आहे. त्याच्या लागवडीचे नियोजन जमिनीच्या खोली व पाण्याच्या उपलब्धतेनुसार करणे आवश्यक आहे. यातून कोरडवाहू स्थितीमध्येही चांगले उत्पादन मिळवता येते.
रब्बी ज्वारीच्या लागवडीसाठी मध्यम ते भारी, चांगला निचरा होणारी जमीन निवडावी. जमिनीच्या खोलीनुसार व पाण्याच्या उपलब्धतेनुसार सुधारित वाणांची निवड करावी. हलकी जमीन (३० ते ४५ से.मी. खोल), मध्यम खोल जमीन (४५ ते ६० से.मी.खोल ) व भारी जमीन (६० से.मी. पेक्षा जास्त खोल) अशा जमिनीच्या खोलीनुसार रब्बी ज्वारीचे वाण निवडावेत. कोरडवाहू ज्वारीची पेरणीपूर्वी रानबांधणी करून घ्यावी. त्यामुळे उत्पादनात ३५ ते ४० टक्के वाढ झाल्याचे प्रयोगांत आढळून आले आहे. पावसाचे पाणी साठवून ठेवण्यासाठी जुलैच्या पंधरवड्यात १०x १२ चौ.मी. आकाराचे वाफे तयार करावेत. सारा यंत्राने सारे पाडून त्यामध्ये बळिराम नांगराने दंड टाकल्यास कमी खर्चात वाफे तयार करता येतात. किंवा २.७० मीटर अंतरावर सरी यंत्राने सारे पाडून दर २० मीटरवर बळिराम नांगराच्या साह्याने दंड टाकावेत. यामुळे १५ जुलै ते १५ सप्टेंबर या काळात पडणाऱ्या पावसाचे पाणी जमिनीत मुरविण्यास मदत होते. रब्बी ज्वारीची पेरणी वेळेवर करण्यासाठी जमिनीची मशागत पेरणी पूर्वी करावी. उन्हाळ्यात जमिनीची नांगरट करून कुळवाच्या पाळ्या द्याव्यात. हेक्टरी ६ टन शेणखत शेवटच्या कुळवाच्या पाळीच्या वेळी टाकावे. कोरडवाहू रब्बीची पेरणी १५ सप्टेंबर ते १५ ऑक्टोबर या कालावधीत जमिनीत पुरेशी ओल असल्यास करावी. शक्यतो हस्ताचा पाऊस पडून गेल्यावर पेरणी करणे हिताचे आहे. योग्य वेळी पेरणी न झाल्यास खोडमाशीचा प्रादुर्भाव अधिक होतो. पेरणीपूर्वी बियाण्यास गंधक (३०० मेश भुकटी) ४ ग्रॅम प्रतिकिलो बियाणे याप्रमाणे प्रक्रिया करावी. त्यामुळे काणी हा रोग येत नाही. गंधकाच्या प्रक्रियेनंतर प्रति १० किलो बियाण्यास अॅझोटोबॅक्टर व पीएसबी या जीवाणू संवर्धनाची प्रत्येकी २५० ग्रॅम याप्रमाणे प्रक्रिया करावी. पेरणीसाठी प्रतिहेक्टरी १० किलो बियाणे वापरावेत. ज्वारीची पेरणी दोन चाड्याच्या पाभरीने ४५ से.मी अंतरावर एकाच वेळी खते व बियाणे दोन स्वतंत्र चाड्यातून पेरावे. कोरडवाहू ज्वारीसाठी दोन रोपांतील अंतर २० से.मी ठेवावे. पेरणीच्या वेळी संपूर्ण नत्र, स्फुरद व पालाश द्यावे. ज्वारीची उगवण झाल्यावर १० ते १२ दिवसांनी विरळणी करावी. पिकाच्या सुरवातीच्या ३५ ते ४० दिवसांत पीक तणविरहित ठेवावे. पेरणीनंतर आवश्यकतेनुसार १ ते २ वेळा खुरपणी करावी आणि तीन वेळा कोळपणी करावी. पहिली पेरणीनंतर तीन आठवड्यांनी फटीच्या कोळप्याने करावी. दुसरी कोळपणी पेरणीनंतर पाच आठवड्यांनी पासच्या कोळप्याने करावी, त्यामुळे रोपांना मातीचा आधार मिळतो. तिसरी कोळपणी आठ आठवड्यांनी दातेरी कोळप्याने करावी. त्यामुळे जमिनीच्या भेगा बुजून जमिनीतील ओलावा राखला जातो. रब्बी ज्वारीचे सुधारित व संकरित वाण खताना चांगला प्रतिसाद देतात. कोरडवाहू ज्वारीस १ किलो नत्र दिल्यास १० ते १५ किलो धान्याचे उत्पन्न वाढल्याचे दिसून आले आहे. (खतमात्रेसाठी तक्ता पाहा.) कोरडवाहू रब्बी ज्वारीस पेरणीच्या वेळी ५०:२५:२५ नत्र:स्फुरद:पालाश प्रतिहेक्टरी दोन चाड्याच्या पाभरीने द्यावे. त्याकरिता साधारणपणे दोन गोणी युरिया, तीन गोण्या एसएसपी व एक गोणी एमओपी याप्रमाणे खतांची मात्रा द्यावी संरक्षित पाण्याची सोय असल्यास पीक गर्भावस्थेत असताना पेरणीनंतर ३० ते ३५ दिवसांनी किंवा पीक पोटरीत असताना ५० ते ५५ दिवसांनी द्यावे. दोन पाणी देणे शक्य असल्यास वरील दोन्ही नाजूक अवस्थेत ज्वारीला पाणी द्यावे. डॉ. आदिनाथ ताकटे, ९४०४०३२३८९ ०२४२६-२४३३३८ (प्रभारी अधिकारी, मध्यवर्ती रोपवाटिका (बियाणे), महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी.)
