जलनियंत्रण बॉक्सद्वारे कमी करता येईल नायट्रेटचे प्रदूषण

अधिक काळ पाण्याखाली राहत असलेल्या जमिनीतून पाण्याचा निचरा करण्यासाठी राबवलेल्या पद्धतीतून पाण्याचे स्रोत खराब होत असल्याची उदाहरणे सातत्याने समोर येत आहेत. अशा निचरा होणाऱ्या पाण्यातील नायट्रेट काढून टाकण्यासाठी आयोवा विद्यापीठातील संशोधकांनी तटस्थ मातीच्या पट्ट्याचा (जल नियंत्रण बॉक्स) प्रयोग केला आहे. अत्यंत कमी खर्चामध्ये सुमारे ४० वर्षांपर्यंत कोणत्याही देखभालीविना तो वापरता येऊ शकत असल्याचा दावाही संशोधकांनी केला आहे. हे संशोधन जर्नल ऑफ एन्व्हायर्नमेंट क्वालिटीमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे. अमेरिकेमध्ये वसंताचा कालावधी सामान्यतः पूर्ण ओलाव्यात जातो. या काळात माती ओली असल्याने लागवडी करता येत नाहीत. यावर एक पर्याय म्हणजे मातीतून पाण्याचा निचरा करणे. त्यासाठी शेतीमध्ये योग्य खोलीवर निचरा पाइप्स गाडण्यात येतात, या पाइप्सद्वारे शेजारच्या नाल्यामध्ये किंवा तलावामध्ये पाणी सोडून दिले जाते. अनेक शेतामध्ये अशा प्रकारचे निचरा पाइप्स प्रणालीचा अवलंब सुमारे ५० वर्षांपासून केला जातो. जमिनी अधिक घट्ट न होता लागवडीसाठी अधिक कालावधी मिळतो. परिणामी, उत्पादनामध्ये चांगली वाढ मिळते. १९८० च्या उत्तरार्धामध्ये यात नवी समस्या उद्भवली. मध्यपश्चिमेतील शेतातून निचरा होऊन प्रथम विविध नाल्यांद्वारे मिसीसिपी नदीमध्ये नायट्रेटचे प्रदूषण वाढले. पुढे या प्रदूषणाचे परिणाम मेक्सिकोच्या खाडीतील पाण्यामध्ये दिसू लागले. निचरा प्रणाली काढून टाकण्याविषयी पर्यावरणवाद्यांनी घोषा लावला असला तरी अन्नधान्यांचा उत्पादनावर विपरीत परिणाम होणार असल्याने निचरा प्रणाली काढून टाकणे हा काही यावरचा उपाय होऊ शकत नाही. त्यामुळे आयोवा विद्यापीठातील कृषिशास्त्र तज्ज्ञ प्रो. टॉम इसेनहार्ट आणि सहकाऱ्यांनी ही समस्या सोडवण्यासाठी २०१३ पासून प्रयत्न सुरू केले. पहिल्या टप्प्यामध्ये त्यांनी विविध नाल्याजवळील जमिनीतून निचरा होणाऱ्या पाण्यातील नायट्रेटचे प्रमाण आणि प्रदूषण करण्याची त्यांची क्षमता तपासली. त्यांची माहिती प्रकाशित केली. या प्राथमिक माहितीमुळे अभ्यासाला एक दिशा मिळाली.