सुधारित बहुपीक पद्धतीतून उत्पन्नामध्ये मिळवली वाढ

चिदगिरी (जि. नांदेड) येथील कैलास गिरी यांनी सोयाबीन पट्टा पेर, ऊस आणि त्यात हरभरा आंतरपिकांची पीकपद्धती तज्ज्ञांच्या सहकार्याने बसवली आहे. या पीकपद्धतीमुळे त्यांच्या सोयाबीन उत्पादनामध्ये एकरी ५ क्विंटल, तर ऊस उत्पादनामध्ये एकरी १५ टनापर्यंत वाढ शक्य झाली. सोबतच आंतरपिकामुळे उत्तम बेवड, तणांचे नियंत्रण, पिकाची देखरेख, पीक संरक्षण, रासायनिक खतांमध्ये बचत अशा अनेक बाबी साध्य झाल्या.

नांदेड जिल्ह्यातील चिदगिरी (ता. भोकर) येथील कैलास सदाशिव गिरी यांच्याकडे ८ एकर शेती आहे. त्यांनी राज्यशास्त्रातून पदव्युत्तर पदवी घेतली आहे. शेतीमध्ये लक्ष घालू लागल्यानंतर नवीन काय करता येईल, याचा शोध सुरू झाला. त्याच वेळी अॅग्रोवनमध्ये सोयाबीनमध्ये पट्टापेर पद्धतीचा अवलंब करण्याविषयी लेख आला होता. तो वाचल्यानंतर तज्ज्ञांशी संपर्क साधत माहिती घेतली. २०१८ च्या खरीप हंगामामध्ये दोन एकर क्षेत्रामध्ये सोयाबीन पट्टापेर पद्धतीचे नियोजन केले.

असे होते काटेकोर नियोजन  

सोयाबीनचा ताळेबंद

ऊस व आंतरपिक हरभऱ्याचे नियोजन  

उसाच्या उत्पन्नातही वाढ अपेक्षित    सोयाबीन पट्टापेर आणि हरभरा आंतरपीक घेतलेल्या याच शेतामध्ये ऊस सध्या जोमदार आलेला आहे. वरील दोन्ही पिकांचे चांगले बेवड मिळाल्यामुळे उसाची वाढ चांगली झाली आहे. रासायनिक खतांचा एकच डोस दिला आहे. एकरी ५५ ते ६० टनापर्यंत उत्पादन मिळण्याची अपेक्षा आहे. गेल्या वर्षीप्रमाणे प्रति टन २१०० रुपये दर धरला तरी २,३१,०००/- रुपये उत्पन्न अपेक्षित आहे. येथे आंतरपिकामुळे तणाचा प्रादुर्भाव अत्यल्प राहिला. एकूणच उत्पादन खर्च २० हजार रुपयांपर्यंत आला. ऊस पिकातील निव्वळ २,११,००० रुपये उत्पन्न मिळेल.    या दोन एकर क्षेत्राव्यतिरीक्त आणखी ५ एकर पारंपरिक ऊस लागवड आणि खोडवा मिळून आहे. त्यातून एकरी ३५ ते ४० टन ऊस उत्पादन मिळेल. १७५ टन गुणिले २१०० रुपये या प्रमाणे एकूण ३,६७,५०० रुपये उत्पन्न अपेक्षित आहे. यातून उसाचा उत्पादन खर्च एकरी १३ हजार रुपये प्रमाणे ६५,००० रुपये वजा केल्यास साधारणपणे ३ लाख रुपये निव्वळ उत्पादन मिळेल.  त्या तुलनेमध्ये सोयाबीन पट्टापेर पद्धतीसह लागवड केलेला ऊस आणि त्यात रब्बीमध्ये घेतलेला हरभरा पिकातून अधिक उत्पन्न हाती आले.

पूर्वीच्या पारंपरिक पद्धतीच्या तुलनेमध्ये सोयाबीन उत्पादनामध्ये एकरी ५.५ क्विंटलने वाढ मिळाली. त्याच क्षेत्रामध्ये ऊस पिकांची लागवड केली. सोयाबीन काढणीनंतर मधील पट्ट्यामध्ये घेतलेल्या हरभरा आंतरपिकानेही चांगलाच हात दिला. नावीन्यपूर्ण पीकपद्धत, दुर्गे सरांचे योग्य मार्गदर्शन आणि अंमलबजावणीमुळे उत्पन्नामध्ये भरघोस वाढ झाली. प्रथमच शेती हातात घेतल्यानंतर मिळालेल्या यशामुळे वडिलांनीही शाबासकी दिली आहे.   - कैलास गिरी.  ९८५०९६२१९५, ८६६८७३६०९६

(लेखक श्री शिवाजी कृषी महाविद्यालय, अमरावती येथे सहयोगी प्राध्यापक आहेत.)