जनावरांच्या आरोग्यासाठी जीवनसत्त्वे

जनावरांच्या आहारात शिफारशीत प्रमाणात जीवनसत्वे असावीत.
जनावरांच्या आहारात शिफारशीत प्रमाणात जीवनसत्वे असावीत.

जीवनसत्त्वांची कमतरता असेल तर जनावरांचे स्वास्थ्य बिघडते. जीवनसत्त्वे शरीरातील उतींमध्ये नैसर्गिक चयापचयासाठी अल्प प्रमाणात गरजेची असतात. वाढ, रोगप्रतिकारकशक्ती  आणि प्रजनन क्षमता अबाधित ठेवण्यासाठी जीवनसत्त्वे उपयोगी आहेत.

जनावरांच्या आहारात प्रथिने, पिष्ठमय पदार्थ, स्निग्ध पदार्थ व खनिज द्रव्ये या अन्नद्रव्याशिवाय इतर काही द्रव्यांची आवश्यकता असते. जनावरांची निकोप वाढ आणि शरीर क्रियेसाठी आहारातून आवश्यक जीवनसत्त्वांची गरज असते. जीवनसत्त्वांची कमतरता असेल तर जनावरांचे स्वास्थ्य बिघडते. जीवनसत्त्व हा सेंद्रिय पदार्थ असून शरीरातील ऊतींमध्ये नैसर्गिक चयापचयासाठी अल्प प्रमाणात गरजेचा आहे.  जनावरांचे आरोग्य टिकवण्यासाठी जीवनसत्त्वे आवश्यक आहेत. काही जीवनसत्त्वे शरीरातच तयार होतात, तर काही आहारातून घ्यावी लागतात.

स्निग्धात विरघळणारी जीवनसत्त्वे जीवनसत्त्व अ : फायदे ः पचनसंस्थेच्या अवयवांचा आतील स्तर चांगला राहतो. जनावरांच्या वाढीसाठी रोगप्रतिकारक शक्तीसाठी व प्रजनन क्षमता अबाधित ठेवण्यासाठी उपयोगी आहे. अभाव ः     अभावाने रातआंधळेपणा होतो. वार न पडणे, जनावर    उशिरा माजावर येणे, स्त्रीबीजांड बाहेर पडण्याची क्रिया लांबते, मुका माज दिसतो. कमतरतेमुळे प्रजोत्पादन  संस्थेतील पेशींची तसेच श्लेमपटलांची वाढ नीट होत     नाही. जनावर आडणे, वासराचा मृत्यू होणे, कमजोर वासरांना जन्म देणे, वार/झार अडकणे, गर्भाशयाचा दाह तसेच गर्भाच्या सुरुवातीच्या स्थितीतच मृत्यू होणे यासारख्या समस्या आढळून येतात.  उपलब्धता ः हिरवा मका, हिरवे गवत, गाजर या माध्यमातून उपलब्ध होते.

जीवनसत्त्व ड : फायदे ः  कॅल्शियम, स्फुरदाचे रक्तात रुपांतर करण्यासाठी आवश्यक. अभाव:   मुडदुस रोग होतो. रक्तातील कॅल्शियम व स्फुरदाचे शोषण योग्य प्रकारे होते. दातांचा विकार व हाडे ठिसूळ बनतात. गुडघ्यामध्ये पोकळी, सांध्याचा आजार होतात. उपलब्धता: कोवळ्या सूर्यकिरणापासून हे जीवनसत्त्व मिळते. यासाठी जनावरे काही वेळ सकाळच्या उन्हात बांधावीत. उन्हात वाळलेले गवत भरपूर प्रमाणात द्यावे.

जीवनसत्त्व इ : फायदे :   जीवनसत्त्व ‘इ’ व सेलेनियमचा संयुक्त पुरवठा केल्यास जनावरे उलटण्याचे प्रमाण कमी होते, शरीर निकोप तसेच कातडी निरोगी ठेवण्यासाठी फायद्याचे आहे. प्रजननासाठी आवश्यक आहे. अभाव:   हृदयाच्या स्नायूवर विपरीत परिणाम होतो. कमतरतेमुळे प्रजनन व वंधत्वाचे रोग होतात, जनावर माजावर येत नाही. उपलब्धता: प्रजनन क्षमतेची उणीव दिसून आल्यास पशुतज्ज्ञांच्या सल्ल्याने जीवनसत्त्व इ चे इंजेक्शन द्यावे. हिरवे पदार्थ, चारा आणि धान्य पदार्थात रुपांतर करून देणे. मोड आलेली मटकी आणि गव्हाचे अंकुर यामध्ये ई जीवनसत्त्व मुबलक प्रमाणात आढळते. गाभण काळाच्या शेवटच्या टप्प्यात ई जीवनसत्त्व जनावरास दिल्यास वार अडकण्यासारख्या समस्या टाळता येतात.

 जीवनसत्त्व के: फायदे:   जीवनसत्त्व ‘के’ रक्त गोठविण्यासाठी फायदेशीर. अभाव: जखमेतून रक्तस्राव जास्त होतो. उपलब्धता: जीवनसत्त्व ‘के’ हे सर्व प्रकारच्या हिरवा चारामध्ये उपलब्ध असते. हे जीवनसत्त्व खाद्यातून द्यावे लागते.

पाण्यात विरघळणारी जीवनसत्त्वे ः जीवनसत्त्व ब: फायदे:  जीवनसत्व ‘ब’ हे मज्जातंतू कार्यान्वित होण्यासाठी आणि चयापचयाच्या क्रियेला चालना देण्यासाठी महत्त्वाचे आहे. कमतरतेमुळे कुपोषणासारख्या समस्या दिसतात. अभाव:   जीवनसत्त्व ‘ब’च्या अभावी मज्जातंतू सुजणे, स्नायूंची हालचाल न होणे ही लक्षणे दिसतात. उपलब्धता:  रवंथ करणाऱ्या जनावरांच्या मध्ये कोटीपोटात हे जीवनसत्त्व तयार होत असल्यामुळे त्यांची कमतरता सहसा भासत नाही.  जीवनसत्त्वांची कमतरता भासल्यास कृत्रिमरीत्या जीवनसत्त्वे खाद्यातून किंवा इंजेक्शनद्वारे द्यावीत.

जीवनसत्त्व क  : फायदे:   रोगप्रतिकारशक्ती तसेच जखमा भरून येण्यासाठी फायदेशीर आहे. अभाव:   अभावामुळे स्कर्व्ही रोग होतो. उपलब्धता:     हे जीवनसत्त्व संत्रा, लिंबू, चिंच, तसेच इंजेक्शनद्वारे जीवनसत्त्व ''क'' दिले जाते.

 -  डॉ. गोपाल मंजुळकर, ९८२२२३१९२३ (विषय विशेषज्ञ (पशुविज्ञान),कृषी विज्ञान केंद्र, अकोला)

Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

Related Stories

No stories found.
Agrowon
agrowon.esakal.com