भाजीपाला पिकांतील फळधारणा : समस्या, उपाय

फळवर्गीय भाजीपाला पिकांच्या अपेक्षित उत्पादनासाठी योग्य वेळी लागवड, योग्य वाणाची निवड आदी बाबी महत्त्वाच्या आहेत. योग्य प्रमाणात फळधारणेसाठी इतरही अनेक घटक कारणीभूत असतात. त्यांची माहिती घेऊन लागवडीचे नियोजन व उपाययोजना कराव्यात. हवामानातील बदल, गारपीट, अन्नद्रव्य व पाणीटंचाई किंवा असमतोल वापर, कीड व रोगांचा प्रादुर्भाव, अयोग्य परागीभवन आदी कारणांमुळेही फळधारणा कमी होते.   फळधारणेच्या समस्यांची कारणे व उपाययोजना : योग्य जातीची निवड ः भाजीपाला पिकाच्या काही जातींची पक्वता लवकर होते. काहींची उशिरा होते. त्यामुळे हंगाम व कालावधीनुसार योग्य जातींची निवड करावी. लागवडीचा योग्य कालावधी : वातावरणातील तापमान, आर्द्रता, सूर्यप्रकाशाचा कालावधी, पर्जन्यमान या घटकांचा फुलांच्या निर्मितीवर, परागीभवनावर, फळधारणेवर व वाढीवर परिणाम होत असतो. म्हणून भाजीपाला लागवडीसाठी योग्य कालावधीची निवड करावी. समतोल अन्नद्रव्याचा अभाव : अन्नद्रव्यांची कमतरता किंवा असमतोल; तसेच अयोग्य वेळी वापर केल्यास फुलांची निर्मिती, फळधारणा कमी होते. त्यासाठी मातीपरीक्षणानुसार पिकास मुख्य व सूक्ष्मअन्नद्रव्यांचा समतोल पद्धतीने योग्य वेळी व योग्य मात्रेत वापर करावा.

सिंचनाचे अयोग्य नियोजन :   पीक अवस्थेनुसार योग्य प्रमाणात पाणीपुरवठा करावा. ‍गरजेपेक्षा अधिक किंवा कमी पाणी दिल्यास फलधारणा व उत्पादनावर परिणाम होतो. जमीन कायम वापसा स्थितीत राहील, शेतात पाणी साचणार नाही, याची काळजी घ्यावी. ठिबक सिंचन पद्धतीचा वापर करावा.

परपरागीकरण समस्या : परपरागीकरण आवश्‍यक असलेल्या पिकात (वेलवर्गीय भाजीपाला) नर व मादी फुलांचे भाग एकत्र नसतात. त्यामुळे परपरागीकरणासाठी मधमाशा, फुलपाखरे मदत करतात.त्यामुळे भाजीपाला उत्पादन क्षेत्रात किंवा जवळपास मधमाशी पालन करावे.

नर व मादी फुलांचे गुणोत्तर :   वेलवर्गीय भाज्यामध्ये मादी फुलांचे प्रमाण वाढल्यास उत्पादनात वाढ होते. शिफारशीत संजीवकांची पीक २ व ४ पानांच्या अवस्थेत असताना फवारणी केल्यास मादी फुलांची संख्या वाढते.

पीकसंजीवकांचा अभाव : भाजीपाला पिकांमध्ये फळगळ संजीवकांच्या अभावामुळे होत असते. त्यामुळे फुलगळ व फळगळ थांबविण्यासाठी शिफारशीत संजीवकांचा योग्य त्या मात्रेमध्ये वापर करावा.

योग्य अवस्थेमध्ये काढणी न करणे : फळांची काढणी योग्य अवस्थेत व योग्य वेळी केल्यास नवीन फुलांच्या निर्मितीसाठी व उपलब्ध फुलांच्या योग्य वाढीसाठी मदत मिळते.

अयोग्य कीडनियंत्रण : पीक फुलोरा अवस्थेत आल्यानंतर कीडनाशकांचा वापर टाळावा. ते शक्‍य नसल्यास मधमाशांना हानिकारक असलेली कीडनाशके वापरु नयेत किंवा जैविक कीडनाशकांचा वापर करावा.

फुलांमधील विकृती :   काही भाजीपाला पिकांमध्ये (उदा. वांगी) एकूण फुलोत्पादनापैकी बरीच फुले नैसर्गिक फळधारणा करण्यास अक्षम असतात. या समस्येवर उपाय म्हणून फुलधारणेस सुरवात झाल्यानंतर शिफारशीत वाढ रोधकाची फवारणी केल्यास फायदा होतो.

संपर्क  ः योगेश भगुरे ः ९९२२४१४८७३ (के. के. वाघ कृषी महाविद्यालय, नाशिक)