कोणे (ता. त्र्यंबकेश्वर, जि. नाशिक) येथील आदिवासी महिला वनौषधी संकलन व विक्रीची कामे करत होत्या. बायफ संस्थेने आदिवासी महिलांना एकत्र करत ब्रह्मगिरी महिला संघ स्थापन केला. बाजारपेठेची गरज लक्षात घेत या गटाने सेंद्रिय खते बनविण्यासह आयुर्वेदिक उत्पादने, विविध खाद्यपदार्थांच्या निर्मितीस सुरवात केली. या उपक्रमातून महिला आर्थिकदृष्ट्या सक्षम होत आहेत.
नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबकेश्वर तालुक्यात मोठ्या संख्येने आदिवासी कुटुंबे आहेत. या भागात महिला सक्षमीकरणाच्या उद्देशाने २००४ मध्ये बायफ संस्थेने केंद्र शासनाचा ‘जनउत्कर्ष’ कार्यक्रम हाती घेतला. यामध्ये शेती, पाणी, शिक्षणावर भर देण्यात आला. पुढे महिला बचत गटांचे काम आदिवासी पाड्यांवर उभे राहिले. बायफने वाड्यांवर काम सुरू करून महिलांना गटात सहभागी करून घेतले. महिलांनी सक्रिय सहभाग नोंदविला. पुढे हा कार्यक्रम मुदत संपल्याने थांबला असला तरी आदिवासी महिला संघटित भावनेने एकत्र होत्या. त्यामुळे बायफ संस्थेने २००९ मध्ये या भागात पुन्हा बचत गटाचे काम हाती घेतले. आदिवासी महिलांना एकत्र करत ब्रह्मगिरी महिला संघ स्थापन केला.
सक्षमीकरणाची मुहूर्तमेढ बायफ संस्थेने २००९ पासून सीएसआर फंडातून काम सुरू केले. कोणे गावातील १५ महिलांना बायोगॅस संच देण्यात आले. या तंत्रज्ञानाबद्दल माहितीचा अभाव असल्याने सुरवातीला विरोध होता. मात्र बायफने बायोगॅस वापराबद्दल महत्त्व पटवून दिले. स्वयंपाक आणि अंघोळीसाठी पाणी गरम करण्यासाठी इंधन उपलब्ध झाले. महिलांनी पारंपरिक जळाऊ चुलीचा वापर थांबविला. यातून महिलांचे श्रम वाचले, वृक्षतोड कमी होऊ लागली. धुरापासून होणाऱ्या त्रासापासून मुक्तता झाली. आदिवासी पाड्यांवर नवतंत्रज्ञान रुजले. महिलांची सकारात्मक वृत्ती पाहून बायफने बायोप्रॉम खत उत्पादनाचा प्रकल्प हाती घेण्याचे ठरविले. बायफचा हा पहिला पायलट प्रकल्प होता. बायफ संस्थेच्या कार्यक्रम अधिकारी मीना गांगुर्डे, सीमा पाटोळे व आश्लेषा देव, मोनिका कापूरे या आदिवासी पाड्यांवरील महिलांच्या सातत्याने संपर्कात राहात असल्यामुळे महिला या प्रकल्पात सहभागी झाल्या. घरगुती बायोगॅसचा योग्यरीत्या केलेला वापर हीच उद्योजकतेची पहिली पायरी ठरली. संस्थेने प्रत्येकी तीन महिलांचे पाच गट तयार केले. दर आठवड्याला त्यांच्या बैठका होऊ लागल्या. यातून कामकाजातील अडचणी, भांडवल, जमाखर्च व भविष्यातील नव्या योजना याबाबतीत सक्रिय चर्चेतून आत्मविश्वास वाढला.
बायोगॅसमधून मिळणारी शेणस्लरी मिळते. संघातील महिला सदस्यांच्या बायोगॅस संचाची पाहणी, काही तांत्रिक अडचणीत दुरुस्ती आणि स्वच्छता याबाबत वेळोवेळी पाहणी केली जाते. बायोप्रॉम बनविण्यासाठी कोणे गावात भाडेतत्त्वावर जागा घेतली असून, तेथे पत्र्याचे शेड बनविले आहे. पाणी, वीज यांसह सर्व अत्यावश्यक सुविधा आहेत.
सामाजिक प्रवाहात सहभाग गावामध्ये बचत गटांच्या माध्यमातून महिलांचे संघटन उभे राहिले. बायफच्या माधमातून विविध गावांमध्ये ५० गट सक्रिय आहेत. यातून महिलांचा सर्वांगीण विकास झाला. ज्या महिला घराबाहेर पडत नव्हत्या, त्यांना हक्काचे व्यासपीठ मिळाले. संवादकौशल्य, संपर्क कौशल्य विकसित झाले. यातून अशिक्षित महिला एकत्र येऊ लागल्या. यातून आर्थिक साक्षरता रुजली.
बायोगॅस स्लरीपासून खतनिर्मिती
विक्रीचे नियोजन
महिला झाल्या उपक्रमशील
- मीना गांगुर्डे, ७९७२००१३९० (कार्यक्रम अधिकारी, बायफ)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.