काटेकोर पाण्यात बारमाही काकडी, भाजीपाला

हिंगोली जिल्ह्यातील पळसगाव (ता. वसमत) येथील विलास डाखोरे यांना कायमच पाणीटंचाई भेडसावते. तरीही उपलब्ध पाण्याचा काटेकोरपणे वापर करीत वर्षभर विविध भाजीपाला पिकांची शेती ते उत्तम प्रकारे करीत आहेत. दहा वर्षांपासून काकडी शेतीत सातत्य ठेवले आहे. बाजारात जाऊन स्वतः हातविक्री करण्यावर भर देत शेतीतील नफा त्यांनी वाढवण्याचा प्रयत्न केला आहे. हिंगोली जिल्ह्यातील पळसगाव (ता. वसमत) येथील विलास वैजनाथराव डाखोरे यांना घरगुती व तांत्रिक अडचणींमुळे सातव्या इयत्तेपुढे शिकता आले नाही. शेतीचा अनुभव घेता घेता त्याची जबाबदारी पुढे आई-वडिलांच्या मार्गदर्शनाखाली खांद्यावर पेलली. पळसगाव शिवारात गावापासून दोन किलोमीटर अंतरावर त्यांची सुमारे १८ एकर शेती आहे. सिंचनासाठी बोअरची व्यवस्था आहे. केळी, ऊस, भाजीपाला, कापूस ही त्यांची पारंपरिक पीकपद्धती आहे. गेल्या दहा वर्षांपासून काकडी उत्पादनात त्यांनी सातत्य ठेवले आहे. गेल्या दोन वर्षांपासून कोलकाता झेंडूचे उत्पादन ते घेऊ लागले आहेत.

काकडी उत्पादनातील सातत्य

वर्षभर राहते मागणी काकडीला वर्षभर मागणी राहते. दर हंगाम व आवकनिहाय किलोला १० रुपयांपासून ते १५, २० व ३० रुपयांपर्यंत राहतात. अडीच ते तीन महिन्यांच्या कालावधीत खर्च वजा जाता एकरी ३० हजार रुपये तरी हाती पडतात. हवामान, उत्पादन, दर व विक्री या सर्व बाबी साधल्यास हा आकडा पुढेही जातो. अन्य भाजीपाला पिकांचा एकूण हंगाम कालावधी हा जास्त राहतो. त्या तुलनेत दोन ते अडीच महिन्यांत काकडीचे ताजे उत्पन्न हाती येते असे डाखोरे म्हणतात. लागवडीचे नियोजन

स्वतः विक्री करण्यावर भर डाखोरे यांच्या शेतापासून वसमतचे मार्केट साधारण पाच किलोमीटर तर नांदेडचे मार्केट ३५ किलोमीटर अंतरावर आहे. याच मार्केटवर अधिक भर असतो. काही वेळा परभणी येथील मार्केटमध्येही भाजीपाला पाठवला जातो. आठवड्यातील दोन दिवस नांदेड व एक दिवस वसमत येथे बाजारच्या दिवशी स्वतः बसून डाखोरे भाजीपाला विक्री करतात. व्यापाऱ्यांनाही विक्री केली जाते. परंतु स्वतः विक्री केल्याने किलोमागे किमान पाच ते दहा किंवा त्याहून अधिक रुपयांचा नफा मिळतो असा त्यांचा अनुभव आहे. शेतीसोबत विक्रीचीही जबाबदारी शेतातील उत्पादनासह विक्रीची जबाबदारी स्वतः सांभाळण्याचे कष्टही डाखोरे पेलतात. पहाटे चार वाजल्यापासून ते रात्रीपर्यंत अथक कष्ट काही संपत नाहीत. भाजीपाला काढणीच्या कामांचे नियोजन दररोज सालगड्यांच्या मदतीने ते करतात. यंदा चुलत भाऊदेखील मदतीला आला आहे. कोलकता झेंडूची लागवड वसमत येथील बहिर्जी स्मारक महाविद्यालयाच्या रसायनशास्त्र विषयाचे प्राध्यापक डाॅ. श्रीकांत गावंडे यांची शेती डाखोरे यांच्या शेताजवळ आहे. महाविद्यालयाच्या सेंद्रिय शेती जनजागृती अभियानांतर्गत डाॅ. गावंडे शेतकऱ्यांना फुले, भाजीपाला पिकांच्या विविध वाणांबद्दल मार्गदर्शन करतात. त्यांच्याच मार्गदर्शनानुसार डाखोरे यांनी कोलकता झेंडूची ३० गुंठे क्षेत्रावर लागवड केली आहे. गेल्या दोन वर्षांपासून ते पुणे, नांदेड, जालना येथील मार्केटमध्ये फुले पाठवत आहेत. त्यास सरासरी प्रतिकिलो २० रुपयांपासून ते ४० रुपये दर मिळतो. झेंडूमध्ये यंदा शुगरबीटची लागवड केली आहे. त्यापासूनही बोनस उत्पादन मिळत आहे. पाणीटंचाई, मात्र पाण्याचा काटेकोर वापर सिंचनासाठी विहीर आणि बोअरची सुविधा आहे. शेताजवळून सिद्धेश्वर धरणाच्या कालव्याची चारीदेखील जाते. परंतु गेल्या दोन वर्षापासून चारीला पाणी आलेले नाही. उन्हाळ्यात विहीर, बोअरचे पाणी कमी पडते. वीज भारनियमनाची समस्या आहे. या परिस्थितीत जास्तीत जास्त क्षेत्र सिंचनाखाली आणण्यासाठी डाखोरे यांनी पारंपरिक प्रवाही सिंचन पद्धती बंद करीत ठिबक सिंचन पद्धतीचा अवलंब केला. त्यामुळे कमी पाण्यात बारमाही भाजीपाला पिकांचे उत्पादन घेणे शक्य झाले आहे. संपर्क- विलास डाखोरे- ९८८१३३१४५७