दर्जेदार पपई, कलिंगड बनली लोणी गावाची ओळख

लोणी (ता. चोपडा, जि. जळगाव) या गावातील शेतकऱ्यांनी बाजारपेठेची गरज ओळखत कलिंगड, पपई लागवडीवर भर दिला. एकमेकांना सहकार्य करत सुधारित तंत्रातून आर्थिक प्रगतीची दिशा पकडली. राज्य, परराज्यातील व्यापारी कलिंगड, पपईच्या खरेदीसाठी येत असल्याने लोणी गावाने स्वतःची वेगळी ओळख तयार केली आहे.

लोणी (जि. जळगाव) हे गाव जळगाव शहरापासून ३५ किलोमीटर अंतरावर आहे. या गावातील शेतकरी रब्बी हंगामात भुईमूग, हरभरा, गहू आणि इतर पिकांची पारंपरिक पद्धतीने लागवड करत होते. मात्र मागील चार पाच वर्षांपूर्वी बाजारपेठेचा अंदाज घेत शेतकरी कलिंगड, पपई लागवडीकडे वळले. लोणी गावात दरवर्षी सुमारे ५० हेक्‍टरवर कापसाची पूर्वहंगामी लागवड होते. केळीची मृग आणि कांदे बाग लागवड असते. गावाचे एकूण लागवड क्षेत्र सुमारे ४०० हेक्‍टर आहे. यातील सुमारे १७० हेक्‍टर क्षेत्र ओलिताखाली आहे. या क्षेत्रात केळी, ऊस आणि कापसाची लागवड असायची, परंतु मागील पाच वर्षांत बदल झाले. आता गावातील ८५ हेक्‍टरवर कलिंगड आणि त्यात पपईचे आंतरपीक आहे. पूर्ण क्षेत्रासाठी आच्छादन आणि ठिबक सिंचनाचा वापर केला जातो. केळीतही आंतरपीक म्हणून कलिंगड, खरबूज लागवड केली जाते.

वडजी सौंदाणे शिवारातून प्रेरणा एके दिवशी लोणीमधील शेतकरी मुख्य रस्त्यावर आपापसात शेतीची चर्चा करीत असताना तेथे फैजपूर (जि.जळगाव) येथील व्यापारी दर्जेदार पपई सोबत घेऊन आला. एवढी दर्जेदार पपई कुठून आणली, असे शेतकऱ्यांनी त्यास विचारले असता, त्याने सांगितले की, धुळ्यातील वडजी सौंदाण्यातून ही पपई आणली आहे. आपणही अशी पपई पिकवावी म्हणून लोणी गावातील पांडुरंग पाटील, गोकुळ पाटील, नरेंद्र पाटील, शशिकांत पाटील यांनी पाच वर्षांपूर्वी वडजी सौंदाणे गावातील शेतकऱ्यांना भेट देऊन पपई, कलिंगडाच्या लागवडीचे तंत्र समजून घेतले.

पीक बदलाला झाली सुरवात लोणी गावातील नरेंद्र पाटील यांनी वडजी सौंदाणेला भेट दिल्याच्या दुसऱ्या वर्षी जानेवारी महिन्यात पन्नास आर क्षेत्रावर कलिंगड आणि त्यामध्ये पपईचे आंतरपीक लागवडीचे नियोजन केले. मात्र बेमोसमी पावसाने कलिंगडाची रोपे खराब झाली,६५ टक्केच रोपे जगली. त्याच क्षेत्रात फेब्रुवारीत पपईची आठ बाय आठ फुटांवर लागवड केली. कलिंगड, पपई विक्रीतून त्यांना चांगले उत्पन्न मिळाले. २०१५ मध्ये त्यांनी पुन्हा एक हेक्‍टरवर जानेवारीत कलिंगडाची लागवड केली. फेब्रुवारीत त्याच क्षेत्रात पपईचे आंतरपीक घेतले. कलिंगडास सात रुपये प्रतिकिलो दर मिळाला आणि पपईला प्रतिझाड २०० रुपये असा ठोक दर व्यापाऱ्याने दिला. यातून चांगला आर्थिक नफा मिळाला.

पीकपद्धतीचा झाला प्रसार नरेंद्र पाटील यांना पीक बदलात मिळालेले आर्थिक यश पाहून याच गावातील अभिमन पाटील, गोपाळ पाटील, गोकुळ पाटील, पांडुरंग पाटील, लीलाधर पाटील, भरत पाटील, फजल शेख आदी शेतकऱ्यांनी २०१६ मध्ये सुधारित तंत्राने कलिंगडात पपईची लागवड केली. शेतकऱ्यांना या पिकातून बऱ्यापैकी उत्पन्न मिळाले. मग २०१७ मध्ये सुमारे पंधरा शेतकऱ्यांनी आच्छादनावर कलिंगडात पपईची लागवड केली. त्यांनाही चांगले उत्पन्न मिळाले. यंदाच्या हंगामात लोणी पंचक्रोशीतील चाळीस शेतकऱ्यांनी कलिंगडात पपईची लागवड केली आहे. सध्याच्या काळात काही शेतकऱ्यांनी कलिंगडाचे तोडे पूर्ण करून त्याचे वेल काढले आहेत. सध्या पपईचे पीक जोमात आहे. अरुण पाटील, चंद्रकांत पाटील, गोरक्षनाथ पाटील, लीलाधर पाटील, किशोर पाटील, नरेंद्र पाटील, गोपाळ पाटील, अभिमन पाटील, फत्तेसिंग चव्हाण, विकास पाटील, दगाजी पाटील, विलास पाटील, मुकेश पाटील, मंगल पाटील, सुरेश धनगर, नसरत शेख, फजल शेख, शिवाजी देशमुख, नारायण पाटील आदी शेतकऱ्यांनी यंदा कलिंगड व पपई असे आंतरपीक नियोजन केले आहे. गटशेतीतून प्रगती लोणी गावातील शेतकऱ्यांनी अवजारे बॅंक तयार केल्याने योग्य दरात, योग्य वेळी शेतीसाठी विविध अवजारांची उपलब्धता होते. येथील शेतकऱ्यांनी गटशेतीवर भर दिला आहे. गटातील नरेंद्र पाटील यांची महात्मा फुले कृषी विद्यापीठाच्या विस्तार शिक्षण परिषदेत सदस्य म्हणून निवड झाली आहे. महात्मा फुले कृषी विद्यापिठाचे विस्तार शिक्षण संचालक डॉ. किरण कोकाटे यांनी लोणी गावाला भेट देऊन प्रयोगशील शेतकऱ्यांचे कौतूक केले. ममुराबाद (जि. जळगाव) येथील कृषी विज्ञान केंद्रातील विषय विशेषज्ञ किरण जाधव यांचेही शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन मिळते. ॲग्रोवनमधील तांत्रिक माहिती तसेच शेतकऱ्यांच्या यशोगाथातील तंत्राचा अवलंब गटातील शेतकरी करतात. एकीचे बळ मिळते फळ   लोणी गावामध्ये कलिंगड, भाजीपाला,पपईची लागवड वाढल्याने शेतकरी आच्छादन, बियाणे, रोपे तयार करण्यासाठी आवश्‍यक ट्रे, खते, कीडनाशके निवडक कृषी निविष्ठा विक्रेत्याकडून खरेदी करतात. त्यामुळे कमी दरात चांगल्या गुणवत्तेच्या निविष्ठा मिळतात. लोणी गावात कलिंगड, पपईची लागवड अधिक असल्याने व्यापारी थेट बांधावर फळांची खरेदी करतात. अनेक शेतकऱ्यांच्याबरोबरीने व्यापाऱ्यांनी काही रक्कम देऊन पपई खरेदीचा करार केला आहे. गावात मुंबई, फैजपूर, चोपडा यासह मध्य प्रदेशातील इंदूर, बऱ्हाणपूरचे व्यापारी कलिंगड, पपई खरेदीसाठी येतात. असे आहे पीक नियोजन