जनावरांतील गर्भाशय संसर्ग ः लक्षणे अन् उपाययोजना

प्रसूतीनंतर उद्‌भवणारा गर्भाशय संसर्ग हा त्या जनावराची रोगप्रतिकारक्षमता, जिवाणू प्रजाती व जिवाणूंची संख्या यावर अवलंबून असतो. भारतातील गायींमध्ये हे प्रमाण १६.५ टक्के असून, त्यामुळे त्यांच्या दुग्धोत्पादनात १५ टक्के एवढी घट आढळून येते तर म्हशींमध्ये हेच प्रमाण २१.६ टक्के व दुग्धोत्पादनातील घट ही १२ टक्के एवढी दिसून येते.   प्रसूतीनंतर जनावराच्या शरीराची झीज व शरीरात होणारे बदल हे तीव्र स्वरूपाचे असतात. प्रसूतीनंतर ९० टक्के जनावरांच्या गर्भाशयात जिवाणू संक्रमित होण्याची शक्‍यता असते, तर काही निरोगी जनावरे यावर सहजपणे मात करतात. कारणे गर्भाशय संसर्गासाठी अनेक घटक जबाबदार असल्यामुळे, संसर्गासाठी नेमके जबाबदार घटक ओळखणे कठीण ठरते. परंतु प्रामुख्याने असंतुलित आहार व सभोवतालचे वातावरण या बाबी गर्भाशय संसर्गासाठी जबाबदार असल्याचे दिसून येते. आहार

सभोवतालचे वातावरण प्रसूतीवेळी किंवा त्यानंतरही काही दिवसांपर्यंत गर्भाशय मुख हे उघडे राहते. परिणामतः आजूबाजूच्या वातावरणात सहजपणे आढळणारे जिवाणू, विषाणू, धूलिकण गोठ्यातील घाण, जनावरांचे मलमूत्र इत्यादीशी सहज संपर्क होतो. हे घटक जिवाणूंचे संक्रमण होण्यास प्रामुख्याने जबाबदार असतात. अगोदरच प्रसूतीच्या कठीण प्रक्रियेमुळे गर्भाशयावर ताण आल्यामुळे जनावर संसर्गासाठी बळी पडण्यास अनुकूल ठरते. लक्षणे दृष्टीने सहजपणे आढळून येणारी लक्षणे ः १) मंदपणा २) ताप ३) दुग्धोत्पादनात घट ४) भूक मंदावणे ५) प्रसूतीनंतर योनीमार्गात लाल व करड्या रंगांचा दुर्गंधी स्राव दृष्टिक्षम नसणारी लक्षणे ः वरील प्रकारचे कोणतेही लक्षण न दिसता, गर्भाशय पेशींची तपासणी केल्यास न्यूट्रोफिलचे प्रमाण १८ टक्क्यांपेक्षा जास्त आढळते. निदान

प्रतिबंधात्मक व्यवस्थापन उपाय १) जनावरांची प्रसूतिपूर्व काळातील आहाराची व आरोग्याची देखभाल गर्भधारणेचा आणि प्रसूतीचा ताण कमीत कमी करण्यासाठी जनावरांना भाकड काळामध्ये पोषक व संतुलित आहाराची गरज भागवणे अत्यंत गरजेचे असते. उदा. प्रथिने, ऊर्जा, खनिजे आणि जीवनसत्त्वे. निरोगी गर्भाशयासाठी प्रसूतिपूर्व काळात जनावराचे वजन घटू न देणे तसेच खनिजे आणि जीवनसत्त्वे यांचे योग्य संतुलन राखणे तितकेच महत्त्वाचे ठरते. रोजच्या आहारामध्ये प्रतिदिन ३० ते ५० ग्रॅम क्षार मिश्रण देणे आवश्‍यक असते. प्रसूती काळातील बरेच संसर्ग हे बहुधा स्थूलपणाशी निगडित असतात. परिणामी गर्भाशयातील स्नायूंची आकुंचन प्रसरणाची प्रक्रिया मंदावते, थकवा लवकर येतो, तसेच नवजात वासराचा जन्म कठीण होतो म्हणून जनावरे लठ्ठ होण्यापासून टाळावेत. परंतु खूप अशक्‍त जनावरेही विविध रोगांना लवकर बळी पडतात; म्हणून प्रसूतीच्या काळात जनावराची शारीरिक बांधणी संतुलित असणे आवश्‍यक ठरते. २) प्रसूतीनंतरची जनावराची देखभाल

संपर्क ः डॉ. मयूर थुल, ८९५०८४३८२६ (राष्ट्रीय दुग्ध संशोधन संस्था, करनाल, हरयाना)