दहा हजारांहून अधिक गावांची पाणीपातळी खालावली

पुणे : उन्हाचा चटका वाढू लागला असून, पाणीपातळीदेखील खालावत आहे. राज्यातील तब्बल दहा हजार ३८२ गावांत पाणीपातळी खालावली आहे. त्यापैकी ७ हजार २५६ गावांमध्ये पाणीटंचाईची शक्यता निर्माण झाली आहे. तर, विदर्भातील बहुतांश गावांची पाणीपातळी खालावल्याने येत्या काही दिवसांमध्ये विदर्भातील नागरिकांना पाणीटंचाईला सामोरे जावे लागणार असल्याचे चित्र दिसून येत आहे. गेल्या वर्षीच्या तुलनेत यंदा विदर्भातील भूजलपातळीत मोठी घट झाली आहे.  तीन हजार ९२० विहिरींचे निरीक्षण  भूजल सर्वेक्षण विकास यंत्रणेमार्फत राज्यातील पाणलोट क्षेत्रनिहाय तीन हजार ९२० निरीक्षण विहिरींतील स्थिर भूजल पातळीचा तुलनात्मक अभ्यास करण्यात आला. त्याची मागील पाच वर्षातील जानेवारी महिन्यातील सरासरी भूजल पातळीशी तुलना केली असता राज्यातील एकूण ३५३ तालुक्यांपैकी २४१ तालुक्यांमधून दहा हजार ३८२ गावांत भूजलपातळीमध्ये एक मीटरपेक्षा जास्त घट आढळून आली आहे. एक हजार ३७६ गावांमध्ये तीन मीटरपेक्षा जास्त तर दोन हजार ४६० गावांमध्ये दोन ते तीन मीटर आणि सहा हजार ५४६ गावांमध्ये एक ते दोन मीटरएवढी घटली असल्याचा निष्कर्ष काढला आला आहे. 

पडलेल्या पावसाचे केले सर्वेक्षण  यंदा राज्यातील जून ते सप्टेंबर महिन्यातील पडलेल्या पावसाचा भूजल सर्वेक्षण विकास यंत्रणेने केलेल्या सर्वेक्षणानुसार एकूण ३५३ तालुक्यांपैकी ९७ तालुक्यांत ०.२० टक्के घट आढळून आली. तर ४५ तालुक्यांत २०.३० टक्के, ८० तालुक्यांत ३० ते ५० टक्के घट झाली. १९ तालुक्यांत ५० टक्क्यांपेक्षा जास्त पर्जन्यमान घटले असून ११२ तालुक्यांत सरासरी आणि त्यापेक्षा जास्त पाऊस झाल्याचे नमूद करण्यात आले. भूजलपातळीत शून्य ते एक मीटरने घट आढळून आलेल्या गावांत पाणीटंचाईची शक्यता कमी असून ती नियंत्रित ठेवण्यासारखी असते. शासन निर्णयातील निकषानुसार पर्जन्यमानामध्ये वीस टक्क्यांपेक्षा कमी तूट असलेल्या गावांत पाणीटंचाई भासण्याची शक्यता नसल्याचे भूजल सर्वेक्षण आणि विकास यंत्रणेचे संचालक शेखर गायकवाड यांनी सांगितले.   

सरकारला कराव्या लागणार उपाययोजना  गेल्या काही वर्षापासून पाणीटंचाईने उग्र रूप धारण केले आहे. ही पाणीटंचाई कमी करण्यासाठी सरकारने जलयुक्त शिवार अभियानासारखी योजना आणून राज्यातील ओढे, नाले खोलीकरण व रुंदीकरण केले, गाळ उपसला, त्यामुळे भूजल पातळी वाढण्यास मदत झाली. पावसाळ्यात कोकण, मध्य महाराष्ट्र आणि मराठवाड्यात चांगला पाऊस झाल्यामुळे बहुतांशी धरणे भरली. जलयुक्तच्या कामामुळे भूजलपातळी वाढली असली तरी कोकणात ठाणे विभागातील १९६ गावे, मध्य महाराष्ट्रातील नाशिक विभागातील ८६६ गावे, पुणे विभागातील २२५ गावे, मराठवाड्यातील २६६० गावे, विदर्भातील अमरावती विभागातील ३९८१ गावे, नागपूर विभागातील २४५४ गावांमध्ये एक मीटर पाणीपातळी खोल गेली आहे.     

भूजलपातळी खालावण्याची कारणे  

पावसाळ्यात कोकण, पश्चिम महाराष्ट्र, मराठवाड्यात बऱ्यापैकी पाऊस झाला. त्यामुळे भूजल पातळीत वाढ झाली होती. विदर्भात पावसाने सरासरीही गाठली नसल्याने विदर्भात भूजल पातळी वाढली नाही, असे अभ्यासाअंती दिसून आले. उन्हाळ्यात पश्चिम महाराष्ट्रापेक्षा विदर्भात अधिक पाणीटंचाई जाणवण्याची शक्यता आहे.

- शेखर गायकवाड, संचालक, भूजल सर्वेक्षण आणि विकास यंत्रणा, पुणे