वन्यजीवांपासून पिकांच्या संरक्षणासाठी लोखंडी कुंपण

मुंबई : वन्यप्राण्यांच्या हल्ल्यामुळे शेतपिकांचे, पशुधनाचे नुकसान, मानवी जीवितहानी यांसारख्या समस्या उद्भवतात. यावर उपाय करण्यासाठी वन विभागाने डॉ. श्यामाप्रसाद मुखर्जी जन वनविकास योजनेची व्याप्ती वाढवत वनालगतच्या गावांमध्ये वन्यप्राण्यांकडून होणारी अशी हानी टाळण्यासाठी वनांच्या हद्दीवर लोखंडी जाळीचे कुंपण (चेन लिंक फेन्सिंग) उभारण्याची योजना प्रायोगिक तत्त्वावर राबविण्याचे निश्चित केले आहे.

याअंतर्गत व्याघ्रप्रकल्पांच्या बफर क्षेत्रात तसेच अभयारण्ये, राष्ट्रीय उद्याने यांच्या सीमेपासून ५ किलोमीटरच्या संवदेनशील गावांमध्ये वन्यप्राण्यांकडून शेतपिकांचे नुकसान टाळण्यासाठी अशा कुंपणाची उभारणी केली जाईल. ज्या ठिकाणी ग्राम परिस्थितीकीय विकास समिती किंवा संयुक्त वन व्यवस्थापन समिती असेल तिथे त्यांच्यामार्फत किंवा जिथे अशा समित्या नसतील तिथे समिती नियुक्त करून ही योजना राबविली जाईल. यासाठी शेतकऱ्यांनी एकत्रितरीत्या कुंपणांची मागणी करण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे. 

हे कुंपण वनाकडील बाजूने उभारताना एकसंघ किंवा सलग राहील याबाबीला विशेष प्राधान्य देण्यात येणार असून, योजनेचे लाभार्थी निवडताना व्याघ्रप्रकल्पांच्या बफर क्षेत्राच्या सीमेवरील तसेच राष्ट्रीय उद्याने, अभयारण्याच्या सीमेवरील अल्प भूधारक शेतकऱ्यांची प्राधान्याने निवड केली जाईल.

वनाला लागून असलेल्या काही जमिनी सार्वजनिक उपयोगाच्या असतील (वन जमीन सोडून) तिथे ग्राम परिस्थितीकीय विकास समिती किंवा संयुक्त वन व्यवस्थापन समिती लाभार्थी म्हणून योजनेचा लाभ घेण्यास पात्र ठरेल. जिथे वन जमीन सोडून कमीत कमी १० शेतकऱ्यांची सामूहिकरीत्या सलगतनेने कुंपण करण्याची तयारी असेल आणि तिथे समिती स्थापन झाली असेल तर ही समिती देखील योजनेचा लाभ घेण्यास पात्र ठरेल. योजनेतील अनुदान मिळण्यासाठी सलग क्षेत्राची कमाल लांबी १ हजार मीटर असणे आणि किमान दहा शेतकऱ्यांनी सामूहिकरीत्या अनुदानासाठी विनंती करणे आवश्यक आहे.

रकमेच्या ९० टक्के अनुदान या योजनेत कुंपणासाठी लागणाऱ्या रकमेच्या ९० टक्के रक्कम शासकीय अनुदान दिली जाईल. १० टक्के रक्कम सामूहिक लाभार्थ्यांनी भरायची आहे. योजनेसाठी काही नियम निश्चित केले आहेत. ज्यामध्ये या जमिनीवर अतिक्रमण नसावे, या जमिनीवर कमीत कमी १०० रोपे प्रतिहेक्टरी याप्रमाणे साग, बांबू रोपवन घेतलेले असावे, अशा काही अटी आहेत. निवडलेले क्षेत्र वन्यप्राण्यांचे नैसर्गिक भ्रमणमार्गामधील क्षेत्र नसणे आवश्यक आहे. ज्या जमिनीवर कुंपण घालायचे आहे त्या जमिनीचा वापर पुढील १० वर्षे बदलता येणार नाही, असा ठराव समितीने करणे आवश्यक आहे.