त्रिपुराचे वैभव ः राणी अननस

त्रिपुरा राज्यातील अननसाला ‘त्रिपुरा राणी अननस’ या नावाने ओळखले जाते. खास चव, आकार आणि गुणवत्तेमुळे त्याला भौगोलिक मानांकन (जीआय) मिळाले. या अननसाची लागवड पूर्णपणे सेंद्रिय पद्धतीने केली जाते.

त्रिपुरा हे नैसर्गिक समृद्धीने नटलेले राज्य. या राज्यात आठ जिल्हे आहेत. राज्याचे क्षेत्रफळ दहा लाख एकोणपन्नास हजार आहे. राज्याच्या तीनही बाजूंनी बांगलादेशची सीमा आहे, तर केवळ ईशान्येला काही भाग आसाम व काही भाग मिझोरमला जोडलेला आहे. राज्यात निसर्गाने सौंदर्याची मुक्तहस्ताने उधळण केली आहे. त्रिपुरा एक कृषिप्रधान राज्य. येथील निम्म्याहून अधिक लोक शेतीवर अवलंबून आहेत. येथे डोंगराळ भाग जास्त आहे. डोंगराळ भागामुळे येथील केवळ २७ टक्के जमीन लागवडीखाली आहे. अननस, भात आणि फणस ही मुख्य पिके, याशिवाय रबर, चहा ही नगदी पिके आहेत. येथील अननस हे पीक इतर राज्यांत लागवड केल्या जाणाऱ्या अननसापेक्षा काही बाबतीत खास आणि वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.  अननसाचा इतिहास 

खास चव, रंग आणि आकारात वेगळेपणा  

अनुकूल हवामानाचा फायदा   अननस हे भारतातील उत्तर-पूर्व राज्यांत घेतले जाणारे प्रमुख पीक. हे पीक व्यावसायिकदृष्ट्या आसाम, मेघालाय, त्रिपुरा, अरुणाचल प्रदेश नागालँड आणि मणिपूर या राज्यांत घेतले जाते. त्रिपुरा हे अननसाचे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन घेणाऱ्या राज्यांपैकी एक आहे. त्रिपुरामधील अननसाच्या लागवडीखालील क्षेत्र सुमारे ६,२०० हेक्टर आहे. साधारणपणे एका हेक्टरमध्ये १९ टन उत्पादन मिळते.  त्रिपुरातील अननसाला जीआय रूपाने जे यश मिळाले, त्याचे एक कारण म्हणजे त्रिपुरामधील कृषी हवामानाची स्थिती. अननस लागवडीसाठी येथील हवामान उपयुक्त आहे. या ठिकाणी डोंगराळ भाग असल्यामुळे कमी कॅल्शियम आणि किंचित आम्लीय गुणधर्माची जांभ्या खडकाची जमीन आढळते. सामूचे प्रमाण ५ ते ६ इतके आहे. हे सामूचे प्रमाण अननस वाढीसाठी उपयुक्त ठरते. येथील तापमान साधारणत: १५ अंश सेल्सिअस ते ३२ अंश सेल्सिअस इतके असते. येथे पाऊस चांगल्या प्रमाणात पडतो. अशा प्रकारच्या हवामानामुळे येथील राणी अननस इतर राज्यांतील अननसापेक्षा चव आणि गुणवत्तेच्या बाबतीत वेगळा आहे.     शेतकऱ्यांना झाला फायदा  उत्तर-पूर्व विभागीय कृषी विपणन महामंडळ (एनईआरएएमएसी) यांनी या अननसाच्या वैशिष्टपूर्ण गुणधर्मामुळे जीआय नोंदणीसाठी २९ ऑगस्ट २०१३ मध्ये जीआय रजिस्ट्रीकडे अर्ज सादर केला होता. नोंदणीसाठी या संस्थेला अथक प्रयत्न करावे लागले. या अननसातील अद्वितीयपणा सिद्ध झाल्यानंतर जीआय रजिस्ट्रीने २५ मार्च २०१५ ला जीआय प्रमाणपत्र दिले. अशा प्रकारे त्रिपुरा राणी अननसाला जीआय मानांकन मिळाले.

जीआय मानांकन मिळाल्यामुळे येथील शेतकऱ्याला अननस हा जागतिक बाजारपेठ नेण्याची संधी मिळाली.वाणिज्य आणि उद्योग मंत्रालयाने अलीकडेच संपूर्ण पूर्वोत्तर क्षेत्रात त्रिपुरामध्ये कृषी निर्यात क्षेत्र योजना मंजूर केली आहे. या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना आवश्यक पायाभूत सुविधा पुरविल्या जातील. आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत प्रवेश मिळवून दिला जाईल. याचा फायदा निश्चित शेतकऱ्याला आर्थिकदृष्ट्या बळकट होण्यासाठी होईल. सध्या बांगलादेश तसेच इतर देशांमधून या अननसाला मागणी आहे.  जीआय मानंकानामुळे हा अननस जगभर पोचणार आहे. या ठिकाणी फळ प्रक्रिया करणाऱ्या उद्योगांची संख्या वाढत आहे. संपर्क ः गणेश हिंगमिरे, ९८२३७३३१२१  (लेखक जीआय विषयातील आंतरराष्ट्रीय तज्ज्ञ व राष्ट्रीय पुरस्कार विजेते अाहेत.)