प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर अन्‌ प्रसारही

ॲग्रोवन मराठडवाड्याचा स्मार्ट शेतकरी ॲवॉर्ड  : रवींद्र भानुदास देवरवाडे, देवळा, ता. अंबाजोगाई, जि. बीड -------------------------------------------------------------------------------------- सततच्या प्रतिकूल परिस्थितीमुळे पारंपरिक शेतीची वाट बिकट होत आहे. बिकट वाटेला प्रगत तंत्रज्ञानाच्या आधारे सुकर बनवणारे, आपल्यासोबतच गावातील अन्य शेतकऱ्यांसाही धडपडणारे शेतकरी नेहमीच कौतुकाला पात्र ठरतात. असेच एक शेतकरी आहेत बीड जिल्ह्यातील देवळा (ता. अंबाजोगाई) येथील रवींद्र भानुदास देवरवाडे. त्यांनी शेतीमध्ये नव्या तंत्राचा सातत्यपूर्ण वापर करत शेतीला ऊर्जितावस्था आणली. शेडनेटमधील शेती, शेततळ्यातील मत्सपालन, संपूर्ण शेतीसाठी सूक्ष्मसिंचन पद्धतीचा अवलंब अशा प्रयोगातून उत्पादन व उत्पन्नामध्ये शाश्वतता मिळवली आहे. केवळ आपण प्रयोग करून, फायदे मिळवून न थांबता सामाजिक कामातही ते हिरीरिने भाग घेतात.

     समाजकार्यातील पदव्युत्तर पदवी (एमएसडब्ल्यू) मिळाल्यानंतर २००२ मध्ये रवींद्र शेतीमध्ये उतरले. त्या वेळी एकत्रित २८ एकर शेती करण्यासाठी वडिल व बंधूना मदत करायचे. पुढे २०१२-१३ मध्ये त्यांचे चारही बंधू विभक्त झाले. आता रवींद्र यांच्याकडे आईवडिलांसह पंधरा एकर शेती असून, नातेवाइकांची पाच एकर शेतीही सांभाळतात.    पाणी भरपूर म्हणून ऊस पिकापासून सुरू झालेला त्यांचा प्रवास कमी पाण्याच्या हंगामी भाजीपाल्यापर्यंत पोचला. त्यासाठी २००९ -१० मध्ये अंबाजोगाई येथील कृषी विज्ञान केंद्रांची मोठी मदत झाली. ऊस पीक सोडून भाजीपाला, टोमॅटो, टरबूज, बटाटा आणि ज्वारी, हरभरा यासारखी पिके ते घेऊ लागले. मांजरा नदीच्या काठावर असूनही ठिबक व तुषार सिंचन वापरत पाण्याचा काटेकोर वापर ते करतात. ‘कशाला खर्च करायचा,’ असे सुरवातीला म्हणणारे लोकही पुढे पाणी कमी होत गेले तसे त्यांच्यामागे येत गेले. पाणीबचतीसाठी सेंद्रिय पाचट आच्छादनाचा प्रयोगही गावात होऊ लागला. 

 २०१३-१४ मध्ये दहा गुंठ्यांत शेडनेट उभारले. पहिल्यांदा घेतलेल्या टोमॅटोच्या पिकांमध्ये उत्पन्नापेक्षा खर्च अधिक झाला. तरीही न खचता ढोबळी मिरचीचे उत्पादन घेतले. त्यातून दुष्काळी स्थितीतही पुढील काही वर्षे अनुक्रमे १३, ९ व ६ टन असे उत्पादन घेतले. ते सेंद्रिय शेती करणाऱ्या शेडनेटमधील ४० शेतकऱ्यांच्या गटात जोडले गेले. एकूण ८० शेडनेटधारक शेतकऱ्यांमधून उत्कृष्ट उत्पादक म्हणून त्यांचा पहिला क्रमांक आला. 

 गेल्या १० वर्षांपासून सोयाबीन बीजोत्पादनामध्येही भाग घेत आहे. अन्य शेतकऱ्यांनाही बीजोत्पादनासाठी प्रोत्साहन देतात. या वर्षी पाऊस चांगला झाल्याने उसाचे क्षेत्र १४ एकरांपर्यंत वाढविले असून, दहा गुंठ्यांत शेडनेटमधील भाजीपाला व दोन एकरमध्ये सेंद्रिय पद्धतीने हरभरा घेतला आहे. अडीच एकरांत ठिबक सिंचन, उर्वरीत सर्व शेतीमध्ये तुषार सिंचन तंत्राचा वापर करतात.

 शेती व्यवस्थापनामध्ये उताराला आडवी पेरणी, जैविक खतांची बीज प्रक्रिया, पीक संरक्षणासाठी ट्रायकोडर्मासह एकात्मिक पद्धतीचा अवलंब केला जातो. त्याच प्रमाणे लोखंडी वखार, कुळव, कोळपे, नांगर अशी खरेदी करत हळूहळू यांत्रिकीकरणाकडे वाटचाल चालू आहे.

 गेल्या १० वर्षांपासून उसाचे पाचट कुट्टी करून शेतातच कुजवतात. शेतातील पिकांचे अवशेष शेतातच ढीग करून चांगले कुजल्यानंतर शेतात वापरतात. पाचटाच्या आच्छादनामुळे पाण्याची बचत होते, तसेच  शेतातील सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण वाढत आहे.   

 पूरक व्यवसाय

सामाजिक कार्य व सन्मान