ऊस पिकासाठी ठिबक सिंचन करताना...

ऊस लागवडीची दिशा आणि कर्बवायू यांचा संबंध गेल्या भागामध्ये पाहिला. या वेळी जमिनीचा प्रकार आणि मगदुराप्रमाणे सरींचा आकार, ठिबक सिंचनातील विविध घटकांचे प्रमाण याविषयी माहिती घेऊन प्रत्यक्ष पिकाची पाण्याची गरज कशी काढतात, ते पाहू.

जमिनीच्या मगदुरानुसार ड्रिपर्सची संख्या व त्यांची योग्य जागा अवलंबून असते. उदा. भारी काळ्या जमिनीत पाणी केशाकर्षण दाबाने आडवे पसरते व त्या तुलनेने गुरुत्वाकर्षण दाबामुळे कमी खोल जाते. या उलट हलक्या, मुरमाड वा वालुकामय जमिनीत केशाकर्षण दाब हा गुरुत्वाकर्षण दाबापेक्षा कमी असतो. त्यामुळे पाणी आडवे न पसरता खाली जाते. मध्यम जमिनीत हे प्रमाण दोन्ही (हलकी व भारी जमीन) यांच्यामध्ये असते. त्यामुळे पिकांच्या सऱ्या व ठिबकनळ्या जवळ किंवा लांब ठेवून, ड्रिपर्स कमी जास्त अंतरावर लावावे लागतात. जमिनीच्या प्रकारानुसार दोन सऱ्यांमधील अंतर, ड्रिपर डिस्चार्ज व दोन ड्रिपरमधील अंतर ठरविण्यासाठी तक्त्याप्रमाणे काटेकोरपणे अवलंब करावा. (तक्ता पाहा.)

ठिबक नळीचा प्रकार व वापर : शेताच्या लांबी-रुंदी व उतार यानुसार ठिबक नळ्या (१६ ते २० मि.मि.) यांची कमाल लांबीविषयी माहिती घेऊ. शेताच्या लांबी व उतारानुसार नळ्याचा आकार ठरवावा. बरेच शेतकरी खर्च वाचवण्यासाठी सबमेन (उपनळी) व सेक्शनची संख्या कमी ठेवू पाहतात. अशा वेळी एका मर्यादेपर्यंत १६ एम.एम. ऐवजी २० एम.एम.ची ठिबक नळी वापरावी. पंपापासून मिळणारा डिस्चार्ज यानुसार सेक्शन व वॉल्वची संख्या निश्चित करावी. उन्हाळ्यातील उपलब्ध पाण्याचा विचार करावा. तक्ता : ठिबक नळीचा प्रकार व कार्यक्षमता

* ठिबक सिंचनामध्ये पिकासाठी आवश्यक पाण्याची गरज काढताना खालील बाबी लक्षात घ्याव्यात.

१) बाष्पीभवन पात्र : बाष्पीभवन पात्राद्वारे दररोजचा बाष्पीभवनाचा वेग मिळवावा. ते शक्य नसल्यास गावात किमान एक बाष्पीभवन पात्र बसवून त्यावर मोजमाप करावे. हेही शक्य नसल्यास कृषी हवामान विभागातून आपल्या विभागाची २० वर्षांची सरासरी मिळवून त्याचा वापर करावा. २) पीक गुणांक (क्रॉप फॅक्टर किंवा क्रॉप कोईफिशिएण्ट) : निरनिराळ्या पिकांचा गुणांक वाढीच्या विविध टप्प्यांनुसार निराळा असतो. पाणी व्यवस्थापन तंत्रात एफ.ए.ओ. २४ या पुस्तकातून पीकगुणांक घेतले जातात. यात मुख्यत्वेकरून चार अवस्था असून, त्यानुसार सुरवातीला गुणांक कमी (०.३ ते ०.४), पीकवाढीच्या काळात (०.७ ते ०.८), तर पूर्ण वाढ झालेल्या व जास्तीत जास्त पानांचे क्षेत्रफळ असताना १.० ते १.२ पर्यंत जाऊ शकतो. त्यानंतर तो कमी होत जातो (०.८ ते ०.९). ३) पिकाच्या वाढीच्या अवस्था दर्शविणारा गुणांक (कॅनॉपी फॅक्टर). ४) पिकाने व्यापलेले क्षेत्रफळ (दोन पिकांतील व ओळीतील अंतर).

ठिबक सिंचनात प्रतिदिनी पाण्याची गरज काढण्याची पद्धत : अ.  बाष्पीभवन मि.मी. x पात्र गुणांक      यास पिकाची संदर्भ पाण्याची गरज असे म्हणतात. बाष्पीभवन पात्र गुणांक ०.७ इतका धरला जातो.  ब. पीक गुणांक (क्रॅाप फॅक्टर ) क. पीकाच्या वाढीचा/ विस्ताराचा गुणांक (कॅनॅापी फॅक्टर) ड. दोन ओळीतील अंतर (मीटर)

दररोज पिकाला लागणारे पाणी (लिटर ) = अ  x  ब x क x ड उदा. ऊस पीक, वय ६ महिने, ठिकाण = सोलापूर जिल्हा,    महिना = मार्च  अ. पिकाची संदर्भ पाण्याची गरज = १० मि.मि.,  १२ मि.मि.   ब. पिकाचा गुणांक = ०.७,      क. पूर्ण वाढलेली अवस्था = १.०० ड. दोन ओळीतील अंतर (मीटर) = १.८ मीटर  ऊस पिकास उन्हाळ्यात मार्च महिन्यात दररोज लागणारे पाणी (लिटर) अ= ८, ब = ०.७, क = १.००, ड= १.८ दररोज उसाला लागणारे पाणी (लिटर)= अ x ब x क x ड                     = १० x ०.७ x १.० x १.८                    = १२.६ लिटर / मीटर / दिवस                     = १२.६ x  २२१४                      = २७८९६.४० लिटर/ एकर/ दिवस

पूर्व हंगामी ऊस लागवडीसाठी पाण्याची गरज

टिप : वरील तक्ता हा मार्गदर्शनासाठी असून, जमिनीचा प्रकार, हवामान व पिकाची अवस्था यानुसार पाण्याची गरज बदलू शकेल. 

संपर्क : विजय शं. माळी, ०९४०३७७०६४९ (वरिष्ठ कृषी विद्यावेत्ता, जैन इरिगेशन सिस्टिम्स लि, जळगाव.)