सूक्ष्मजिवांच्या प्रादुर्भावामुळे काढणीपश्चात शेतमालाचे मोठे नुकसान होते. हे टाळण्यासाठी काढणीनंतर विविध पातळ्यांवर काही उपाययोजना कराव्यात.
बहुतांश भाजीपाला पिके ही काढणीनंतर लवकर खराब होतात. ती अधिक काळ टिकवण्यासाठी काही उपाययोजना काढणीपूर्वीपासूनच केल्यास फायदा होतो.
काढणीपूर्वी व नंतर करावयाच्या उपाययोजना :
काढणीनंतर फळे, भाजीपाला पिकांवर फळकूज, काळी बुरशी या रोगांचा प्रादुर्भाव होतो. तो टाळण्यासाठी काढणीच्या योग्य कालावधी आधी शिफारशीत बुरशीनाशकाची फवारणी घ्यावी. काढणीवेळी फळे एकमेकांना घासणार नाहीत याची काळजी घ्यावी. कारण घासल्यामुळे फळांवर जखमा होतात. त्यासाठी सूक्ष्मजिवांचा प्रादुर्भाव होतो. भाजीपाला पिकांची काढणी शक्यतो सकाळी (थंड वातावरणात) करावी. काढणीनंतर भाजीपाला शीतगृहात साठवणुकीपूर्वी त्यांचे पूर्वशीतकरण (प्री-कुलिंग) करावे. पूर्वशीतकरणासाठी थंड पाण्याचाही (हायड्रो कुलिंग) वापर करता येतो. पूर्वशीतकरणामुळे सूक्ष्म जिवाणूंची कार्यक्षमता घटते. साठवणूक करताना घ्यावयाची काळजी
फळे-भाजीपाला साठवणुकीपूर्वी प्रतवारी करावी. कीड-रोगांचा संसर्ग झालेला, जास्त पिकलेला शेतमाल वेगळा करावा. त्यामुळे चांगल्या शेतमालाला होणारा प्रादुर्भाव रोखता येतो. भाजीपाल्याची तात्पुरत्या स्वरूपात साठवणूक करावयाची असल्यास शीतखड्ड्याचा वापर करावा. शीतखड्ड्यामुळे भाजीपाल्याचे तापमान कमी होऊन बाष्पीभवन, श्वसन, पक्व होणे यासारख्या जैविक क्रिया मंदावतात. परिणामी हा माल काढणीनंतर ५ -७ दिवसांपर्यंत ताज्या अवस्थेत टिकून राहतो. काही पिके थंड वातावरणात साठवणूक केल्यास जखमा होतात. त्यातून सूक्ष्मजीवांचा प्रादुर्भाव होऊन ती खराब होतात. असा भाजीपाला काढणीनंतर ३७ - ४२ अंश सेल्सिअस तापमानात साठवावा. त्यामळे त्याची रोगप्रतिकारक क्षमता वाढते. उदा. लेट्यूस. पॅकिंग करताना घ्यावयाची काळजी
शेतमाल पॅक करावयाच्या साधनात पुरेशी हवा खेळती राहावी. अन्यथा पॅकेजिंगमधील तापमान वाढून आतील शेतमाल लवकर पक्व होताे. शेतमाल एकमेकांवर ठेवल्यास खालील थरातील शेतमालावर ताण वाढतो. त्यांच्या अंतर्गत भागात इजा होते. त्यामुळे चांगले वायुविजन असलेल्या व एकावर एक फळ्या मांडलेल्या ट्रकचा वाहतुकीसाठी वापर करावा. शेतमाल पॅकिंग करताना इथिलीन, कार्बनडाय ऑक्साईड रोधक घटकांचा वापर करावा. एमएपी (मॉडिफाईड अॅटमॉस्फेअर पॅकेजिंग) पॅकेजिंगचा वापर करावा. अशा पॅकेजिंगमध्ये ऑक्सिजन व कार्बनडाय ऑक्साईड या वायुंचे संतूलन राहील, अशा पद्धतीने व्यवस्था केलेली असते. उदा पेट (पीईटी पॉलिइथिलिन टेरेप्थॅलेट) बॉक्स. वातानुकूलित वाहनातून शेतमालाची वाहतूक करावी. निर्यातक्षम द्राक्षांसाठी ग्रेपगार्डचा वापर
निर्यातक्षम द्राक्षाच्या काढणीनंतर त्यांचे कीड- रोगांपासून संरक्षण करण्यासाठी ग्रेपगार्डचा वापर करावा. मात्र ग्रेपगार्डचा वापर करण्यापूर्वी द्राक्षांचे पूर्वशीतकरण करावे. गरजेनुसार स्लो रिलीज, क्वीक रिलीज व ड्युएल रिलीज ग्रेपगार्डचा वापर करावा. स्लो रिलीज : या प्रकारात पुडीतील गंधक सावकाश रिलीज होतो. अधिक काळ परिणाम कारक राहतो. क्वीक रिलीज : या प्रकारात गंधकाची वाफ त्वरित बाहेर पडते. परिणामकारकता लवकर संपुष्टात येते. ड्युएल रिलीज : या प्रकारात विशिष्ट रचनेमुळे मंद व जलद अशा दोन्ही गतीने गंधक वायूची निर्मिती होते. त्यामुळे अधिक काळ त्यांचा वापर होतो. : मंजाबापू गावडे, ९४२२९२२०६० (कृषी तंत्रज्ञान माहिती केंद्र, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)