तण नियंत्रणासाठी स्वयंचलित यंत्रणा

तणे पिकांसोबत पाणी, अन्नद्रव्ये आणि सूर्यप्रकाशासाठी स्पर्धा करतात. त्यामुळे पीक उत्पादनावर परिणाम होतो. तणांच्या नियंत्रणासाठी मुख्यतः यांत्रिक पद्धती, जैविक नियंत्रण, उगवणीपूर्व तणनाशकांचा वापर केला जातो. पिकांच्या दोन ओळीमधील तण काढण्यासाठीची यंत्रांची उपलब्धता आहे. सध्याच्या काळात शेतीमध्येही रोबोटिक्स तंत्रज्ञानाचा वापर शेतीमध्ये वाढू लागला आहे. या तंत्रज्ञानाचा वापर आता तण नियंत्रणासाठी कसा करता येईल, याबाबत जगभरातील शास्त्रज्ञ संशोधन करीत आहेत. स्वयंचलित यंत्राची कार्यप्रणाली ः साधारणतः तण काढणी करणाऱ्या यंत्रामध्ये मार्गदर्शक आणि मॅपिंग यंत्रणा, तण शोधणारी आणि ओळखणारी यंत्रणा आणि पिकाच्या ओळीतील तण काढणी यंत्रणा कार्यरत असते. मार्गदर्शन आणि मॅपिंग यंत्रणा ः

२) तण शोधणे आणि ओळखणे ः यंत्रातील दृष्टी मार्गदर्शन यंत्रणेमध्ये तण आणि पीक ओळखण्यासाठी तणाच्या भूमितिक आणि संरचनात्मक आकारशास्त्र, रंग किंवा वर्णनात्मक परावर्तनाचा वापर केला जातो. या पिक्सेल आधारित हायपर स्पेक्ट्रल वर्गीकरणाचा एक महत्त्वाचा फायदा असा आहे की हे अंशतः लपलेल्या किंवा झाकाळलेल्या वनस्पतीलादेखील ही यंत्रणा प्रभावीपणे ओळखू शकते.   ३) तण काढणारी यंत्रणा ः तणामुळे होणारे पिकाचे नुकसान पाहता तण काढण्यासाठी वेगवेगळ्या तंत्रांचा वापर करण्यात येतो. यामध्ये यांत्रिक तंत्र, रासायनिक पद्धती, औष्णिक पद्धती आणि विद्युत पद्धतीचा समावेश होतो. अ) यांत्रिक तंत्र ः यांत्रिक पद्धतीमध्ये ओळीमधील मशागतीसाठी ब्लेडचा वापर केला जातो, जे पिकाच्या स्थितीप्रमाणे आत-बाहेर किंवा वर-खाली अशी हालचाल करतात. जेणेकरून पिकाला नुकसान होत नाही आणि तणाची व्यवस्थित काढणी करता येते. ब) रासायनिक पद्धती ः यंत्रणेतील आराखड्यानुसार तणनाशकाचा वापर केला जातो. परंतु समजा पीक आणि तणाची ओळख चुकली, तर नुकसान होण्याची शक्यता असते. त्यासाठी यंत्रणा वापरताना योग्य काळजी घेणे आवश्यक असते. क) औष्णिक पद्धती ः ही यंत्रणा तण लहान असतील, तर जास्त उपयुक्त ठरते. हे तंत्र वापरताना पिकाला उष्णतेपासून वाचवण्यासाठी अडथळा म्हणून हवा किंवा पाण्याचा वापर केला जातो. तसेच काही वेळा अग्निज्योतऐवजी उकळते पाणी (सुमारे २०० अंश सेल्सिअस) देखील तणावर फवारणीसाठी वापरले जाते. ड) विद्युत पद्धती विद्युत प्रोब तणाला स्पर्श करून किंवा १ ते २ सेंमी. अंतरावरून विद्युत झटका देतो. त्यामुळे तण मरते. या पद्धतीचा प्रमुख फायदा असा मातीची हालचाल कमी होते, तसेच तणनाशक जमिनीत मिसळत नाहीत. परंतु, यंत्रणा अचूक नसेल, तर उष्णतेचा धोका असतो. ( संदर्भ ःयांत्रिक तणनियंत्रण (संदर्भ: Tillett et al., २००८),औष्णिक तणनियंत्रण (संदर्भ: Pyroweeder संकेतस्थळ)   स्वयंचलित यंत्राचे फायदे ः

यंत्रणेबाबत संशोधन ः परदेशात तण नियंत्रणासाठी अत्याधुनिक यंत्रणांचा वापर सुरू झाला आहे. भारतामध्येदेखील कमी किमती आणि देशी बनावटीच्या यंत्र निर्मितीबाबत भोपाळ येथील केंद्रीय कृषी अभियांत्रिकी संस्था, खरगपूर येथील भारतीय प्रोद्योगिक संस्था आणि देशातील विविध कृषी विद्यापीठांमध्ये संशोधन सुरू आहे.   संपर्क ः मनीषा जगदाळे ९८५०१३५४६९ (केंद्रीय कृषी अभियांत्रिकी संस्था, भोपाळ, मध्य प्रदेश)