एकच प्रकारचा अाणि निकृष्ट दर्जाचा चारा दिल्यामुळे जनावरांची ऊर्जा, प्रथिने आणि खनिजांची गरज पूर्णपणे भागत नाही. याचा परिणाम जनावरांच्या दुग्ध उत्पादनावर आणि शरीराच्या वाढीवर होतो, त्यामुळे जनावरांना पशुखाद्य देणे अावश्यक असते. जनावरांसाठी ज्वारी, बाजरीचा कडबा चारा म्हणून वापरला जातो. काही भागात हा चारा अतिशय निकृष्ट दर्जाचा असतो. जनावरांची प्रथिने अाणि खनिजांची गरज पूर्ण करण्यासाठी त्यांच्या अाहारात पोषक खाद्य घटकांचा समावेश करणे अावश्यक असते.
जनावरांना कुठल्या प्रकारे व कोणत्या दर्जाचा चारा दिला जातो याच्या आधारावर किती प्रथिने आणि ऊर्जा असणारे पशुखाद्य द्यावे लागेल हे ठरवले जाते. घरच्या घरी उत्तम पशुखाद्य बनवण्यासाठी लागणाऱ्या विविध घटकांची अाणि त्यांच्या बाजारातील भावाची माहिती असणे अावश्यक असते. अावश्यक घटक किंवा शेजारील परिसरात सहज उपलब्ध असणाऱ्या अाणि नेहमी आहारात न वापरल्या जाणाऱ्या घटकांची माहिती नसेल, तर कमीत कमी खर्चात पशुखाद्य बनवता येत नाही. पशुखाद्य बनविण्यासाठी अावश्यक खाद्य घटक
ऊर्जा स्रोत ः (३० ते ४० टक्के) मका, बारली, गहू , ज्वारी, ओट इ. प् रथिने स्रोत ः (२५ ते ३० टक्के) सरकी पेंड, शेंगदाणा पेंड, सोयाबीन इ. धान्याचे दुय्यम घटक ः (१० ते ४० टक्के) गव्हाचा कोंडा, तांदळाचा कोंडा, तांदळाची कणी, मुगाची चुरी, तुरीची चुरी, मसूर आणि हरभऱ्याची चुरी इ. उसाची मळी : (७ ते १० टक्के) युरिया : (०.५ ते १.० टक्के) खनिजे, क्षार मिश्रण : (२ टक्के) पशुखाद्य बनविण्याची पद्धत (१०० किलोसाठी)
प्रथम प्रथिने अाणि ऊर्जेचा स्रोत असणारे घटक वेगवेगळे भरडून घ्यावेत. २५-३० किलो प्रथिने स्रोत आणि ३०-४० किलो ऊर्जा स्रोत एकत्रित करून त्यात धान्याचे दुय्यम उत्पादन मिसळावे. उसाची मळी चिकट असल्यामुळे काळजीपूर्वक एकत्रित करून घ्यावी. शेवटी युरिया, मीठ आणि खनिज क्षार मिश्रण मिसळावे. सर्व घटक योग्य पद्धतीने मिसळून एकजीव करावेत आणि हवा बंद पिशवीत कोरड्या जागी ठेवावेत. उत्तम पशुखाद्याची वैशिष्ट्ये
उत्तम पशुखाद्यामध्ये १८ ते २० टक्के प्रथिने आणि ऊर्जेचे ६५ ते ७५ टक्के प्रमाण असावे. पशुखाद्यातील ओलसरपणा ११ टक्क्यांपेक्षा जास्त नसावा. कारण जास्त अोलसर पशुखाद्यामध्ये बुरशीचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता असते. आहारातील पशुखाद्याचे प्रमाण
पशुखाद्य देण्याचे प्रमाण हे जनावराच्या वजनानुसार, दुधाच्या उत्पादनावर, दुधातील घटकाच्या प्रमाणावर (फॅट), वेताची संख्या यावर अवलंबून असते. साधारणतः पशुखाद्य देण्याचे प्रमाण पुढीलप्रमाणे ठरवावेत. गाभण व भाकड जनावरांसाठी ः जनावराच्या प्रति १०० किलो वजनासाठी ५०० ग्रॅम याप्रमाणे प्रमाण ठरवावे. दुधाळ जनावरांसाठी ः गायीसाठी प्रति लिटर दुधासाठी ४०० ग्रॅम अाणि म्हशीसाठी प्रति लिटर दुधासाठी ५०० ग्रॅम याप्रमाणे प्रमाण ठरवावे. जनावरांना पशुखाद्य देताना...
जनावरांना आहारात हिरवा मका व मुरघास दिला जात असेल, तर पशुखाद्य २५ टक्क्यांनी कमी द्यावे. लुसर्न, बरसीमचा हिरवा चारा जर दिला जात असेल तर पशुखाद्य ५० टक्क्यांनी कमी द्यावे. पहिले ७ ते ८ दिवस जनावराला पशुखाद्याचे प्रमाण हळूहळू वाढवावे, अन्यथा पचनक्रिया बिघडून पोटातील आम्लाचे प्रमाण वाढते. जनावराच्या दूध क्षमतेनुसारच प्रकार १, २, ३ असे पशुखाद्य वापरावे. वाळलेल्या किंवा हिरव्या चाऱ्यासोबत दिल्यास पचनक्रिया सुधारते. पशुखाद्य नेहमी कोरड्या जागी व जनावरापासून दूर साठवून ठेवावे. ब्युरो अाॅफ इंडियन स्टॅंडर्डनुसार पशुखाद्यातील कमाल व किमान घटकांचे प्रमाण.
| घटक (टक्के) | प्रकार-१ | प्रकार-२ | प्रकार-३ |
| ओलावा (जास्तीत जास्त) | ११ | ११ | ११ |
| क्रूड प्रथिने (कमीत कमी) | २२ | २० | १८ |
| क्रूड फॅट (कमीत कमी) | ४ | २.५ | २ |
| क्रूड तंतुमय पदार्थ (जास्तीत जास्त) | १० | १२ | १५ |
| राख (कमीत कमी) | ३ | ४ | ५ |
संपर्कः अल्केश चाैधरी, ७४०४५३५८७९ (राष्ट्रीय दुग्ध संशोधन संस्था,कर्नाल, हरियाणा)
