फायदेशीर व्यवसायासाठी जनावरे सुदृढ व प्रजननक्षम असणे अावश्यक अाहे. विविध कारणांमुळे जनावरांमध्ये वंध्यत्व किंवा वांझपणा अाढळून येतो. त्यामुळे गोठ्यातील प्रजनन व्यवस्थाच कोलमडून जाते. त्यामुळे वंधत्व निवारणासाठी योग्य प्रजनन व्यवस्थापनासोबतच कृत्रिम रेतनाकडे लक्ष देणे अावश्यक अाहे. जनावरातील वंधत्व अाणि कृत्रिम रेतनाचा कमी प्रमाणात होणारा वापर ही उत्पादनात घट येण्याची प्रमुख कारणे अाहेत. कृत्रिम रेतनामध्ये उच्च प्रतीच्या विदेशी वळूचे वीर्य शास्त्रीय पद्धतीने गोळा केले जाते, त्याच्या अनेक चाचण्या घेऊन ते गोठविले जाते. प्रत्येक चाचणीमध्ये सिद्ध ठरलेले वीर्य गावठी व कमी उत्पादनक्षमता असलेल्या गाईंच्या गर्भाशयात कृत्रिम पद्धतीने सोडले जाते. या पद्धतीच्या संयोगातून निर्माण होणारी वासरे ही चांगल्या प्रतीची व भरपूर दूध उत्पादन देणारी असतात. अशा पद्धतीने उच्च गुणवत्तेची नवीन जात किंवा स्थानिक गाईंचे किंवा म्हशींचे रूपांतर उत्तम दूध देणाऱ्या जातीमध्ये करता येते.
कृत्रिम रेतन कृत्रिम रेतनासाठी वापरले जाणारे वीर्य प्रयोग शाळेत उच्चप्रतीच्या जातिवंत सिद्ध वळूचे वीर्य कृत्रिमरित्या काढले जाते. त्यावर योग्य चाचण्या करून वीर्य द्रवरुप नायट्रोजनमध्ये साठविले जाते. कृत्रिम रेतन बंदुकीच्या मदतीने जतन केलेले वीर्य माजावर आलेल्या मादीच्या जननेद्रीयात सोडून गर्भधारणा केली जाते. या प्रक्रीयेला एकत्रितपणे कृत्रिम रेतन असे म्हटले जाते.
वंधत्वाची कारणे :
इतर महत्त्वाची कारणे १. शारीरिक बदल जनावराच्या शरीर रचनेमध्ये होणारे काही बदल हे वंधत्वाला व वांझपनाला कारणीभूत ठरतात. गर्भपिशवीत गर्भाची वाढ होत असताना काही कारणामुळे गर्भाची विकृती होऊन वासराला क्रिप्टोरचिडीसम, फ्री – मार्टिन (जुळ्या वासारामधील मादी वासरू), अंडाशयाचा हर्निया, प्रजनन अवयवाची न झालेली वाढ इत्यादी घटक कारणीभूत ठरतात. अशा प्रकारच्या वंधत्वावर कोणतेही उपचार नाहीत. २. संतुलित अाहाराची कमतरता पशु आहारातील पोषकतत्वाचा कमी व जास्त प्रमाणात वापराचा थेट परिणाम त्याच्या उत्पादकतेवर व प्रजनन क्षमतेवर होतो. पोषकतत्वाचा वापर जास्त दूध देणाऱ्या जनावराच्या खाद्यात कमी प्रमाणात केला तर जनावरे दुग्धउत्पादनासाठी शरीरातील साठ्यांचा उपयोग करतात. परिणामी, वजनात घट होते त्यामुळे अशक्तपणा येतो अाणि प्रजनन क्षमतेत घट होते. पोषकतत्वाची आवश्यकता दुधाळ व गाभण जनावराला जास्त प्रमाणत असते त्यामुळे पोषक घटकयुक्त अाहाराचा वापर जास्त प्रमाणात करावा.
कृत्रिम रेतनाचे फायदे
कृत्रिम रेतन करताना घ्यायची काळजी
संपर्क ः डॉ. चेतन लाकडे, ०८०८७१०९८७८ (पशुप्रजननशास्त्र विभाग, नागपूर पशुवैद्यक महाविद्यालय, नागपूर)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.