गीर गायींच्या संगोपनासह पॅकेटबंद दुधाची विक्री 

अमरावती जिल्ह्यातील मोर्शी हा संत्रा पिकासाठी प्रसिद्ध तालुका. याच मोर्शीतील युवा शेतकरी विश्‍वजीत देशमुख यांनी गीर गायींचे संगोपन व देशी दूध व तुपाला मार्केट मिळवून देण्यास सुरवात केली आहे. व्हिडी फार्मलॅण्ड हा ब्रॅण्ड तयार केला आहे. उत्पादनापासून ते मार्केटिंग, पॅकिंग वितरणापर्यंत नेटवर्क उभारण्यात आले आहे.    अमरावती जिल्ह्यातील मोर्शी तालुका हा संत्रा पट्टा म्हणून ओळखला जातो. याच मोर्शीमध्ये तरुण शेतकरी विश्‍वजीत देशमुख राहतात. सुरवातीपासून दुग्धव्यवसायच सुरू करण्याच्या विचारात असलेल्या विश्‍वजीतने देशी गायीचे संगोपन तसेच शेण, गोमूत्र यांच्या विक्रीचाही विचार डोक्‍यात ठेवला होता. त्यामुळेच या विषयातील तांत्रिक माहिती मिळविण्याचे काम त्याने पहिल्या टप्प्यात हाती घेतले. अपारंपरिक ऊर्जा वापरणाऱ्या देशांविषयी जाणून घेतले. दूध उत्पादनासोबतच बायोगॅसच्या माध्यमातून ऊर्जानिर्मिती करता येईल का याची चाचपणी पुढच्या टप्प्यात सुरू केली. ‘मदर डेअरी’ कंपनीच्या उच्च अधिकाऱ्यांसोबतही चर्चा केली.  दुग्धव्यवसायाची उभारणी  संपूर्ण अभ्यास झाल्यानंतर दहा गीर गायींपासून व्यवसायाची सुरवात झाली. दूध उपलब्ध होऊ लागले. पण ते विकताना खूप त्रास झाला. ए टू मिल्क या नावाने संबोधल्या जाणाऱ्या या दुधाविषयी ग्राहकांना अजून खूप माहिती होणे बाकी होते. परिणामी विश्‍वजीत यांना दुधाला अपेक्षित दर मिळत नव्हता. मोर्शी येथील प्रयोगशील शेतकरी अजित जोशी यांनी मात्र हे महत्त्व ओळखून दुधाची खरेदी सुरू केली. तेच पहिले ग्राहक ठरले.  टप्याटप्याने वाढविली संख्या  गायींच्या खरेदीसोबतच जातिवंत गीर वळूची खरेदी पोहरा (जि. अमरावती) येथील शासकीय गीर संवर्धन केंद्रातून ६० हजार रुपयांना केली. दर चार महिन्यांनी तीन गायी याप्रमाणे टप्याटप्याने संख्या वाढविण्यात आली. आता प्रकल्पातील गायींची संख्या ८४ वर पोचली आहे. लहान वासरांची संख्या १५ पर्यंत आहे.  प्रतिगीर गायीपासून प्रतिदिन सहा लिटरपर्यंतच दूध मिळते.  व्यवस्थापनातील बाबी 

दूध पॅकिंग युनिट  प्रती तास ५०० पॅकेटस क्षमतेचे पॅकिंग युनिट त्यांनी उभारले आहे. सुमारे ६८ लाख रुपयांत त्याची उभारणी करण्यात आली. दररोज ३०० पर्यंत पॅकिंग होते. मोर्शीहून अमरावती आणि तेथून नागपूर असे दूध पाठविले जाते. त्यासाठी खासगी वाहतूकदाराची मदत घेतली आहे. सुमारे ३० लिटर दुधापासून एक किलो तूप मिळते. यात २५० मिली, ५०० मिली व एक किलो पॅकिंगमध्ये तुपाची विक्री होते. कंपोस्टची विक्री १५ रुपये प्रतिकिलो दराने होते. गोवऱ्यांची विक्रीही करण्यावर भर आहे.  व्यवसाय व्यवस्थापन, दुधाची विक्री, मार्केटिंग, वितरणासाठी मोर्शी येथे आठ, अमरावती आणि नागपूर येथे प्रत्येकी सहा व्यक्‍तींची नेमणूक करण्यात आली आहे. ग्राहकांना घरपोच दूध पोचविले जाते.  कर्जासाठी झिजविले उंबरठे  व्यवसाय विस्ताराच्या विचारात असलेल्या विश्‍वजीत यांनी कर्जासाठी काही बॅंकांचे उंबरे झिजवले.  परंतु, या बॅंकांनी नकारात्मकता दर्शविली. तरीही निराश न होता भांडवल उभारणीचे पर्याय विश्‍वजीत यांनी निवडले. शासनस्तरावरुन मुद्रा लोनचा प्रसार होत असला तरी बॅंका मात्र सुलभरित्या ते मिळू देत नाहीत, अशी व्यथा विश्‍वजीत व्यक्त करतात. 

ग्राहकांना दिले मोफत दूध  दुधाचे मार्केटिंग करण्यासाठी विश्‍वजीत यांना कष्ट घ्यावे लागले. ब्रॅन्‍डिंगसाठी नागपूर, अमरावती येथील अपार्टमेंटमधील रहिवाशांना अर्धा लिटर दुधाची पाकिटे मोफत दिली. आवडल्यास संपर्क साधण्याचे आवाहन करण्यात आले. हळूहळू ग्राहकांचा प्रतिसाद मिळत गेला. पत्नी पूनम, चुलतभाऊ सारंग यांची मदत दैनंदिन व्यवस्थापनात होते. भूषण सोनोने वाहतुकीची जबाबदारी पाहतात. अमरावती येथील मयुरी भांगे यांच्याद्वारे तीन जिल्ह्यांतील वितरण व अन्य कामांची जबाबदारी पार पाडली जाते. 

संपर्क- विश्‍वजीत देशमुख- ९९५३३२७९३४