किवी फळ.
किवी फळ.

किवी फळातील अधिक ‘क’ जीवनसत्त्वाचे रहस्य उलगडले

किवी फळझाडाच्या पूर्वजांनी उत्क्रांतीच्या प्रक्रियेमध्ये अंदाजे ५० ते ५७ दशलक्ष आणि १८ ते २० दशलक्ष वर्षांपूर्वी दोन वेगवेगळ्या वेळी अचानक आपल्या गुणसूत्राची नक्कल केली. त्यामुळे फळातील क जीवनसत्त्वांच्या प्रमाणामध्ये प्रचंड वाढ झाली. परिणामी सध्याचे किवी फळ हे चिनी गुसबेरीच्या कुळातील असून, त्यात संत्र्यापेक्षा अधिक क जीवनसत्त्व आहे. हे संशोधन ‘आयसायन्स’मध्ये प्रकाशित झाले आहे. उत्तर चीन शास्त्र आणि तंत्रज्ञान विद्यापीठातील संशोधक फळातील जीवनसत्त्वाचे प्रमाण अधिक असण्यामागील कारणांचा शोध आहेत. येथील कृषी वनस्पती शास्त्रज्ञ क्षियीन वांग यांनी सांगितले, की अचानक एका रात्रीत जनुकांच्या हजारो अधिक प्रती तयार करण्याच्या उत्क्रांतीच्या घटनेला बहूगुणन (इंग्रजीमध्ये पॉलिप्लोयडी -Polyploidy) म्हणतात. या अतिरिक्त प्रतींमुळे वनस्पतींच्या गुणधर्मामध्ये प्रचंड वाढ होते. यातून जैविक प्रक्रियाच्या छाटणी आणि पुनर्जोडणीसाठी नैसर्गिक निवडीच्या अनेक संधी तयार होतात. अशा घटनांचा किवी फळातील मागोवा घेण्याचा प्रयत्न संशोधकांनी केला आहे. त्यांनी किवी फळांच्या जनुकीय संरचनेची तुलना कॉफी आणि द्राक्षाच्या जनुकीय संरचनेशी केली आहे. किवी, कॉफी आणि द्राक्षे यांचे प्राचीन पूर्वज समान असून, जनुकीय माहितीचा मोठा भाग सारखा आहे. जेव्हा वांग आणि त्यांच्या गटाने तिन्ही पिकांच्या जनुकांनी एकमेकांशी जुळवून घेतलेल्या हजारो जनुकांचे विश्‍लेषण केले. त्यात द्राक्ष आणि कॉफी पिकांच्या तुलनेमध्ये किवी फळांच्या जनुकीय संरचनेमध्ये एकेका जनुकांच्या चार ते पाच प्रती असल्याचे आढळले. या जादा जनुकांमुळे क जीवनसत्त्वाची निर्मिती आणि पुनर्वापराच्या जैवपातळीवरील बदल होतात.   क जीनवसत्त्वाचे महत्त्व क जीवनसत्व हे केवळ मानवासाठी आरोग्यदायी आहे, असे नव्हे, तर त्यामुळे वनस्पतीची वाढ आणि प्रतिकारकताही अवलंबून असते. अत्युच्च पातळीवर क जीवनसत्त्वाच्या निर्मितीमुळे किवी फळझाडे ही उत्क्रांतीच्या खेळामध्ये पुढे निघून गेल्याच दिसते. याच्याविरुद्ध कॉफी झाडांच्या बियांमध्ये स्पर्धा करणाऱ्या शेजारच्या झाडांना मारणारे किंवा रोखणारे नैसर्गिक घटक (कॅफिन) तयार करण्याची क्षमता येते. अतितीव्र उष्णतेपासून संरक्षणासाठी द्राक्षामध्ये जांभळ्या रंगाचे पिगमेंटस तयार होतात. उत्पादन आणि दर्जा वाढवण्यासाठी उपयुक्त संशोधन

  • वांग आणि त्यांच्या गटाला अभ्यासामध्ये दोन उत्क्रांतीच्या घटना आढळल्या. त्या स्वयं बहुगुणनाच्या (auto-polyploidization) प्रक्रियेमध्ये स्वतःच्या जुनकांच्या प्रति तयार केल्या जातात. पर बहुगणन (allo-polyploidization) प्रक्रियेमध्ये आंतरपैदास होते. उदा. केळी, बटाटा आणि ऊस ही पिके स्वयं बहुगुणक आहेत, तर गहू, कपाशी आणि स्ट्रॉबेरी ही परबहुगुणक आहेत. अर्थात, पर बहुगुणक पिकांची संख्या ही स्वयं बहुगुणकांपेक्षा अधिक असल्याची नोंद संशोधक करतात.
  • किवी फळाच्या या प्रती काढण्याच्या तंत्रातून पोषकता वाढवणाऱ्या जनुकांची वाढ करण्याचे तंत्र समजून घेणे आवश्यक आहे. त्यात कृत्रिमरीत्या काही जनुकांच्या प्रती करणे शक्य झाल्यास रोग प्रतिकारक किंवा अधिक पोषक उत्पादन देणाऱ्या जाती विकसित करणे शक्य होणार आहे.
  • वांग यांचा गट किवी आणि अन्य वनस्पतींच्या जनुकांच्या विश्लेषणाचे काम करत आहे. त्यातून उत्तम फळे आणि भाज्या यांच्या जाती तयार करता येतील.
  • Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

    ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

    Related Stories

    No stories found.
    Agrowon
    agrowon.esakal.com