दुष्काळात दोनशे टन मूरघास निर्मिती

तीन भावांत मिळून शेती फक्त वीस गुंठे. पण तेवढ्यातच ४३ गायींचा सांभाळ. त्याआधारे दुग्ध व्यवसाय उभारून दुष्काळात अर्थकारणास दिलेली चालना. गायींसाठी चाऱ्याची शाश्‍वत सोय म्हणून कमी खर्चिक व सुलभ पद्धतीने खड्डा पद्धतीद्वारे मूरघास निर्मितीला चालना दिली. आज नऊ खड्ड्यांच्या आधारे तब्बल २०० टन मूरघास तयार करण्याची किमया उंदीरगाव (जि. नगर) येथील बाबासाहेब पवार यांनी घडवून समस्त शेतकऱ्यांपुढे आदर्श तयार केला आहे.   अलीकडील काळात दुधाला दर मिळत नसल्याने शेतकरी हतबल आहेत. तरीही थेट विक्री, प्रक्रिया यासारखे मार्ग पत्करून व्यवसायात तगण्याचा प्रयत्न सुरू आहे. श्रीरामपूर शहरापासून दहा किलोमीटरवर उंदीरगाव येथे बाबासाहेब, संदीप आणि सुरेश हे पवार बंधू राहतात. कुटुंबाची अवघी वीस गुंठे जमीन. साहजिकच आई-वडिलांनी मजुरी करून घरसंसार सावरला. तिघे भाऊ कर्ते झाल्यानंतर श्रीरामपूर येथे गाळा घेऊन १९९५ पासून धान्य विक्री व्यवसाय सुरू केला. ग्रामीण भागातून धान्य खरेदी करून विक्री व थेट धान्य पोच असे स्वरूप होते. त्यासाठी टेम्पोही घेतला. पण व्यवसायात पुढे उज्ज्वल भविष्य दिसेना. मग बदल करण्याचा निर्णय घेतला.  दुग्ध व्यवसायात पाऊल  क्षेत्र अर्धा एकरापर्यंतच असल्याने अनेक मर्यादा होत्या. तरीही भावंडांची उमेद मोठी होती. सन २००९ मध्ये विचारमंथनातून दुग्ध व्यवसायात उतरण्याचा निर्णय घेतला. दोन संकरीत (एचएफ) गायी खरेदी केल्या. धान्यविक्रीसाठीच्या जागेतच दुधाची विक्री सुरू केली. हळूहळू तिघा भावांनी जबाबदारी वाटून घेत एकमेकांच्या साथीने व्यवसाय वाढवला. तो स्थिर केला.  आजचा व्यवसाय 

मूरघास तंत्रज्ञान ठरले फायद्याचे  जनावरांची मोठी संख्या. त्यात दुष्काळात ती पोसायची तर चारा उपलब्धताही महत्त्वाची होती. भाऊसाहेब विविध ठिकाणी जाऊन यावर उपाय शोधायचे. एकदा श्रीरामपूर येथील खासगी डेअरीचे व्यवस्थापक सुधीर देवकाते यांनी मूरघास निर्मितीचे महत्त्व व कार्यपद्धतीचा आराखडा दिला. कमी खर्चिक व सुलभ मूरघास निर्मितीची गुरूकिल्लीच मिळाली. आज याच पद्धतीतून पवार यांनी स्वयंपूर्णतः मिळवली आहे.  मूरघास निर्मिती- ठळक बाबी 

खर्च येतो कमी  काही शेतकरी मूरघासासाठी महागड्या पिशव्यांचा वापर करतात. मात्र भाऊसाहेब सांगतात की कमी जाडीच्या दीड हजार ते १८०० रुपयांच्या प्लॅस्टिकच्या वापरात पंचवीस टन चारा तयार होऊ शकतो. बाकी विशेष खर्च नाही. मूरघास तंत्रज्ञानामुळेच दुग्ध व्यवसाय टिकवता आल्याचेही ते सांगतात.  शेणखत, बायोगॅस प्रकल्प  वर्षाला एकूण २५ टनांपर्यंत शेणखत मिळते. घराच्या बाजूलाच दोन गुंठे मोकळ्या जागेत शेण पसरून त्यात गांडुळे सोडली आहेत. सहा रुपये प्रति किलो दराने त्याची विक्री होते. शेणापासून बायोगॅस प्रकल्पही सुरू केला आहे. त्यातून वर्षाला साधारण वीस हजार रुपयांच्या इंधनाची बचत होत असल्याचे भाऊसाहेबांनी सांगितले.  कुट्टी यंत्राचा वापर  पवार भावंडांपैकी संदीप हे जनावरांची देखभाल करण्याबरोबर परिसरातील शेतकऱ्यांना चारा कुट्टी करून देण्याचे काम करतात. सन २०१६ मध्ये एक लाख चाळीस हजार रुपये खर्च करून ट्रॅक्टरसह कुट्टी यंत्र खरेदी केले. दर तासाला ते सहा ते सात टन कुट्टी करते. अतिरिक्त उत्पन्नातून संसाराला हातभार लागतो.  मुलांना शिक्षणाची संधी  पवार परिवारात एकूण सात मुले-मुली आहेत. पवार भावंडांना परिस्थितीमुळे पूर्ण शिक्षण घेता आले नाही. मात्र नव्या पिढीला ही संधी उपलब्ध झाली आहे. एक मुलगी अभियांत्रिकेचे, दोघे महाविद्यालयीन, एक दहावी तर अन्य प्राथमिक शिक्षण घेत आहेत.  संपर्क- भाऊसाहेब पवार- ९९७०९०६४४८