नोकरीपेक्षा शेतीच यशस्वी करण्याचा ध्यास

एरंडगाव (ता. शेवगाव, जि. नगर) येथील संदीप प्रभाकर भागवत यांनी काही काळ खासगी कारखान्यात नोकरी केली. मात्र नोकरीपेक्षाही शेतीतूनच अधिक उत्पन्न मिळवण्याचा ध्यास त्यांनी घेतला. शेतीला भांडवल उभे करण्यासाठी सुरवातीला काही वर्षे दुग्धव्यवसाय सुरू केला. भाऊ अविनाश यांच्या मदतीने पडीक शेती वहिती करत डाळिंब आणि उसाची लागवड केली.  आज हीच दोन मुख्य पिके त्यांच्या शेतीचे मुख्य आधार बनले आहेत.  न गर जिल्ह्यात शेवगाव तालुक्‍याच्या उत्तर भागातील गावांना जायकवाडी मध्यम प्रकल्पाच्या पाण्याचा आधार आहे. त्यामुळे या भागातील बहुतांश शेतकरी ऊस घेतात. एरंडगाव (ता. शेवगाव) येथील संदीप आणि अविनाश हे दोघे भागवत बंधू आपली २४ एकर शेती सांभाळतात.  संदीप यांनी दहावीनंतर ‘आयटीआय’चे प्रशिक्षण घेतले. आजोबा किसन बाजीराव भागवत हे जुन्या पिढीतील प्राथमिक सेवानिवृत्त शिक्षक. त्यामुळे शेतीकडे लक्ष द्यायला त्यांना तुलनेने वेळ कमी मिळे. बाजरी, ज्वारी, तूर अशी पिके घेतली जायची. अर्ध्याहून अधिक शेती पडीक होती. संजय यांनी पडीक शेतीला वहिती केले. पाणी उपलब्धतेसाठी तीन विहिरी आहेत. शिवाय जायकवाडी प्रकल्पातून दोन पाइपलाइन केल्या आहेत. नोकरीपेक्षा शेती भली  संदीप १९९८ मध्ये ‘आयटीआय’मधून इलेक्‍ट्रीशियन झाले. त्यानंतर नगर ‘एमआयडीसीमध्ये खाजगी कंपनीत नोकरी स्वीकारली. दोन वर्षे तेथे काम केले. मात्र नोकरीपेक्षाही गावची आणि शेतीची अोढ अधिक होती. शिवाय शेतीत चांगले करिअर केले तर नोकरीपेक्षा चांगले उत्पन्न मिळण्याची संधी होती. अखेर २००३ मध्ये नोकरी सोडून ते गावी परतले. क्षेत्र बरेच असले तरी हलक्‍या प्रतीची आणि ओबडधोबड जमीन होती. ती पिकाऊ करण्यासाठी पुरेसे भांडवल नव्हते. मग २००६ मध्ये सात गायी  घेऊन दुग्धव्यवसाय सुरू केला. तो दोन वर्षे जोपासला. त्या काळात जवळपास शंभर लिटर दूध संकलित व्हायचे. पुढे खर्च, मजूरबळ आदी समस्या वाढल्या. अखेर व्यवसाय बंद करत गायींची केली. त्यातून साडेतीन लाख रुपये उत्पन्न मिळाले. त्यातून २००८ मध्ये जुना टॅंकर खरेदी केला. दोन वर्षांनी त्याची विक्री करून नवा ट्रॅक्‍टर खरेदी केला.  पीक पद्धती विकसित केली  पूर्वी अवघ्या तीन एकर क्षेत्रावरच पिके घेतली जात. उर्वरित क्षेत्र पडीकच होते. संदीप आणि अविनाश यांनी शेतीची सूत्रे २००८ मध्ये हाती घेतली. सध्या ऊस व डाळिंब अशी दोन पिके त्यांनी निश्चित केली आहेत. आठ एकर डाळिंब; तर १२ एकरांवर ऊस आहे. सुरवातीला तीन एकर उसाची लागवड केली. टप्प्याटप्प्याने क्षेत्र वाढवले. जोड अोळ पद्धतीचा ऊस आहेच. शिवाय पट्टा पद्धतीनेही लागवड सुरू केली. सध्या तीन एकर जोड अोळ; तर नऊ एकर पाच फूट सरी पद्धतीची लागवड आहे. सुमारे सात एकर क्षेत्रावर ठिबक आहे. सुरवातीला एकरी २५ ते ३० टन  उत्पादन मिळायचे. आता ते ४५ ते ५५ टनांपर्यंत मिळते. पाण्याचे नियोजन आणि शेणखताचा वापर हे दोन मुख्य बदल केले आहेत.  टप्प्याटप्प्याने डाळिंब लागवड 

बहर धरण्यात केला बदल सुरवातीच्या काळात हस्तबहर धरला जायचा. फळे मार्च-एप्रिलमध्ये विक्रीस यायची. आता आंबेबहर धरण्यात येतो. जुलै-ऑगस्टमध्ये डाळिंबे विक्रीस येतात. या हंगामात मागणी तुलनेने चांगली असल्याने दर बऱ्यापैकी मिळतो, असा संदीप यांचा अनुभव आहे.   व्यवस्थापनातील मुद्दे