वासंतीकरणाच्या प्रक्रियेतील तापमानाचे परिणाम मोजले

गहू पिकाच्या ९८ जातींवर तापमानाचे होणारे परिणाम तपासण्यात आले
गहू पिकाच्या ९८ जातींवर तापमानाचे होणारे परिणाम तपासण्यात आले

वसंताच्या आगमनामुळे प्रत्येक वनस्पती किंवा पिकामध्ये मोठे बदल घडतात. या कृषिक्षेत्रासाठी महत्त्वाच्या प्रक्रियांचा अभ्यास जॉन इनस् सेंटर येथील संशोधकांनी केला आहे. त्यांनी वांसतीकरणाच्या प्रक्रियेमध्ये तापमानातील बदलांमुळे येणारे अडथळे जाणून घेतले आहेत. त्यातील जनुकीय गुंतागुत समजून घेण्यात यश आले आहे. सातत्याने बदलत असलेल्या वातावरणामध्ये शेतकऱ्यांचे होणारे नुकसान कमी करण्यासाठी त्याचा फायदा होणार असल्याचा दावा संशोधकांनी केला आहे. वसंताच्या आगमनाची प्रक्रिया वनस्पती विश्वामध्ये अनेक रूपांतरणे घडवून आणते. वासंतीकरणामध्ये वनस्पती दीर्घ अशा थंडीचा सामना करून वाढीच्या स्थितीतून फुलोऱ्याच्या स्थितीकडे जात असते. अनेक दशकांपासून वनस्पतींच्या विकासामध्ये आणि पिकांच्या उत्पादकता वाढीसाठी या प्रक्रियेचे महत्त्व संशोधकांच्या लक्षात आले आहे. मात्र, ही प्रक्रिया वेगवेगळ्या तापमानामध्ये कशा प्रकारे कार्यरत होते, याबाबत फारसे काही ज्ञात नाही. या प्रक्रियेतील मूलद्रव्यीय नियंत्रणाच्या विषयी अधिक माहिती मिळवण्याच्या उद्देशाने जॉन इनस् मधील संशोधिका डॉ. लॉरा डिक्सन यांच्या नेतृत्वाखाली हंगेरी आणि फ्रान्स येथील संशोधन संस्थांच्या साह्य घेत प्रयत्न सुरू केले आहेत. वासंतीकरणाच्या प्रक्रियेमध्ये उष्ण किंवा शीत वातावरणाचे परिणाम होत असतात. मात्र, त्यातही तापमानाची कक्षाही आधी ज्ञात असल्यापेक्षा किती तरी अधिक आहे. हिवाळ्यातील गहू पिकांच्या फुलोऱ्याच्या स्थितीवर या तापमानातील बदलांचे परिणाम तपासण्यात आले. त्याविषयी माहिती देताना डॉ. डिक्सन म्हणाल्या, की अभ्यासापूर्वी आम्हालाही वासंतीकरणांची प्रक्रिया की केवळ कमाल तापमान १२ अंश सेल्सिअस असताना सुरू होत असल्याचे वाटत होते. मात्र, प्रत्यक्षातील तापमान हे त्यापेक्षा अधिक आहे. या माहितीचा त्वरित फायदा पैदासकारांना होणार आहे. अभ्यास व निष्कर्ष

  • संशोधकांनी ९८ गहू जातींचा अभ्यास केला. त्यांना १३ ते २५ अंश सेल्सिअस इतक्या तापमानामध्ये वाढवण्यात आले. सामान्यतः एकदा वासंतीकरणाची प्रक्रिया पूर्ण झाली की उष्ण वातावरणामध्ये वनस्पतींच्या वाढीला वेग येतो. मात्र, संशोधक गटाने चार्जर नावाची एक जात ओळखली असून, ती तापमानाला कोणताही सामान्य प्रतिसाद देत नाही.
  • गहू पिकातील फुलोऱ्यासाठी कारणीभूत जनुक व्हीआरएन १ कार्यान्वित होते. अधिक प्रयोगामध्ये या जनुकांच्या कार्यान्वित होण्यामुळे फुलोऱ्याला उशीर होतो. २४ अंशांपेक्षा अधिक तापमान असताना हे जनुक पुन्हा कार्यान्वित होते. म्हणजेच वासंतीकरणाची प्रक्रिया ही केवळ वनस्पती किती काळ सलग हिवाळा अनुभवते, यावर अवलंबून नाही. हे संशोधन जर्नल डेव्हलपमेंटमध्ये प्रकाशित केले आहे. त्यात या जनुकीय नेटवर्कच्या कामकाजातील गुंतागुंत मांडण्यात आली आहे.
  • असा होईल फायदा फुलोऱ्यासाठी कार्यरत जनुकीय नेटवर्क ही तापमानाच्या विविध कक्षेला वनस्पतींचा प्रतिसाद ठरवते. चार्जर ही जात अनेक बाबतीत अपवाद असून, ती उष्ण वातावरणाला प्रतिसाद देते. संशोधक सध्या या जनुकीय मार्करचा अभ्यास करीत आहेत. उष्ण वातावरणामध्ये वासंतीकरणाच्या प्रक्रिया सुरू करणाऱ्या जातींच्या विकासासाठी पैदासकारांना फायदा होणार आहे. सध्या पैदास साखळीमध्ये उष्ण वातावरणामुळे येणाऱ्या अडथळ्यांचे प्रमाण कमी करणे शक्य झाले आहे. त्यामुळे पैदास कार्यक्रमांतील वेळ वाचणार आहे. 

    Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

    ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

    Related Stories

    No stories found.
    Agrowon
    agrowon.esakal.com