डाळिंबाचे उत्पादनक्षम आयुष्य हे जमिनीच्या प्रकारावर आणि आरोग्यावर अवलंबून असते. माती परीक्षणानंतर योग्य जमिनीची निवड करून पुढील काळामध्ये संतुलित खत नियोजन करावे. त्यासाठी डाळिंब पिकामध्ये अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षणे जाणून वेळेवर त्यांची पूर्तता करावी. प्रामुख्याने हलक्या किंवा बरड जमिनीची सुपीकता वाढविण्याच्या आणि अन्नद्रव्ये मिळविण्याच्या दृष्टीने मुबलक सेंद्रिय, जैविक व हिरवळीच्या खतांचा वापर केला पाहिजे. डाळिंबाची लागवड विशेषतः हलक्या, बरड, खडकाळ जमिनीवर करण्यात येते. अशा जमिनींची ओलावा व अन्नद्रव्ये धरून ठेवण्याची क्षमताही कमी असते. अशा जमिनीत डाळिंब पिकासाठी योग्य व संतुलित प्रमाणात अन्नद्रव्ये देण्याची आवश्यकता असते. त्यासाठी प्रथम मातीचे परीक्षण करून घ्यावे. त्यातून जमिनीची सुपीकता पातळी आणि जमीन डाळिंब पिकास योग्य आहे की नाही, हे समजते. त्याचबरोबर झाडांमध्ये अन्नद्रव्यांचे प्रमाण किती आहे, हे समजून घेण्यासाठी पानांचे पृथःकरण करून घ्यावे. डाळिंबाला आवश्यक अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेच्या लक्षणाप्रमाणे किंवा पानांमधील प्रमाण प्रयोगशाळेत तपासले जाते. त्यासाठी फांदीमधून वरून आठव्या जोडीतील नुकतेच पक्व झालेली पाने प्रयोगशाळेत तपासणीसाठी पाठवावीत. त्यानुसार उपाययोजना ठरवणे सोपे जाते. ज्या ठिकाणी माती व पाने परीक्षणाची व्यवस्था उपलब्ध नाही, अशा ठिकाणी झाडांच्या पानांवरून अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षणे ओळखणे आवश्यक ठरते. सातत्याच्या प्रयत्नातून सरावाने आणि अनुभवाने अन्नद्रव्यांच्या कमतरतेची लक्षणे ओळखणे शेतकऱ्यांना शक्य होते. त्यासाठी अन्नद्रव्यांचे वनस्पतीतील कार्य आणि त्या अन्नद्रव्याची कमतरता असताना दिसणारी लक्षणे याविषयीची माहिती उपयुक्त ठरते. डाळिंबातील खत व्यवस्थापन : अ. जमिनीतून : ताण संपल्यानंतर बहाराच्या वेळी (पहिले पाणी देण्यापूर्वी) नवीन फूट/फूलकळी निघण्याची अवस्था ३० ते ३५ दिवसापर्यंत डाळिंबास शिफारस खत मात्रा ६२५:२५०:२५० नत्र: स्फुरद: पालाश + ५० किलो शेणखत + २ किलो निंबोळी पेंड प्रति झाड आहे. या शिफारस खत मात्रेच्या ५० % नत्र, ४०% स्फुरद व ४०% पालाश जमिनीतून द्यावे. ही अन्नद्रव्ये युरिया + सिंगल सुपर फोस्फेट + म्युरेट ऑफ पोटाश इ. रासायनिक खताद्वारे जमिनीतून द्यावीत आणि त्यानंतर उरलेल्या खताचे नियोजन ठिबकद्वारे करावे. ब. ठिबक सिंचनाद्वारे :
मुख्य अन्नद्रव्यांचे कार्य व कमतरतेची लक्षणे : १) नत्र कार्य : छाटणीनंतर डोळेफुटीसाठी तसेच फुटीची व पानांची एकसारखी वाढ होण्यासाठी हरितद्रव्ये व प्रथिने निर्मितीसाठी फळांमध्ये रसाचे प्रमाण वाढण्यासाठी कमतरतेची लक्षणे :-
२) स्फुरद कार्य :
कमतरतेची लक्षणे :-
३) पालाश कार्य :
ब. दुय्यम अन्नद्रव्ये १) कॅल्शियम कार्य :
२) मॅग्नेशियम कार्य :
कमतरतेची लक्षणे :- पानांच्या शिरा व कडा टोकाकडून पिवळसर होत जातात. कमतरता जास्त प्रमाणात असल्यास पाने वाळतात व नंतर राखाडी होतात. ३) गंधक कार्य :
कमतरतेची लक्षणे :-
डाळिंबातील अन्नद्रव्ये कमतरतेची लक्षणे ओळखण्यातील अडचणी :
डॉ. अनिल दुरगुडे : ९४२०००७७३१ प्रकाश तापकीर : ९४२१८३७१८६ (मृद विज्ञान व कृषी रसायनशास्त्र विभाग, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.