पंजाबमधील पशुपालकांचा सुधारित तंत्रावर भर

पंजाबमधील पशुपालक गाई, म्हशींच्या व्यवस्थापनासाठी नवनवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करीत आहेत. गोठ्यामधील यांत्रिकीकरण, संतुलित आहार व्यवस्थापन, मिल्किंग पार्लर या तंत्रज्ञानाचा निश्चितपणे जनावरांची आरोग्य सुधारणा तसेच दुग्धोत्पादनवाढीसाठी फायदा होत आहे. येत्या काळात मजूर टंचाईवर मात करण्यासाठी तसेच स्वच्छ दुग्धोत्पादनासाठी नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर आवश्यक आहे.

आपल्याकडे शेतीला जोड धंदा म्हणून दुग्धव्यवसाय प्राधान्याने केला जातो. परंतु, यामध्ये व्यावसायिकता नसल्याने अपेक्षित आर्थिक मोबदला मिळत नाही. पंजाब राज्यातील दुग्धव्यवसाय हा इतर राज्यातील दुग्धव्यवसायापेक्षा अधिक व्यवसायिक पद्धतीने केला जातो. दुग्धव्यवसाय अधिक फायदेशीर होण्यासाठी आपल्याला व्यवस्थापनासाठी होणारा खर्च कमी करता आला पाहिजे. त्याचप्रमाणे आपले व्यवस्थापन चांगल्या दर्जाचे असणे आवश्यक आहे.  गाई, म्हशींना जास्तीत जास्त आराम मिळणे आवश्यक आहे. वातावरणाचा विपरीत परिणाम होणार नाही, यासाठी वातावरणावर नियंत्रण आणण्यासाठी उपाययोजना फायदेशीर ठरतात. गाई, म्हशींना त्यांच्या दैनंदिन गरजा वेळेवर भागवता आल्या पाहिजेत, यासाठी पंजाबमधील पशुपालक कटाक्षाने लक्ष देतात. आजारी आणि माजावर असलेल्या गाई, म्हशींना वेळेवर ओळखता यावे, यासाठी येथील पशुपालक चांगले व्यवस्थापन ठेवतात. गाई, म्हशींना पाहिजे त्यावेळेस पुरेसा हिरवा आणि सुक्का चारा, स्वच्छ पाणी मिळाले पाहिजे. त्यांना सावली किंवा ऊन त्यांच्या मर्जीनुसार मिळाले पाहिजे. जनावरांना खरारादेखील महत्त्वाचा आहे. 

  मुक्तसंचार गोठा फायदेशीर  

संतुलित चारा व्यवस्थापन    गाई, म्हशींना संतुलित चारा दिला जातो. दिवसभरासाठी जो आहार देणार आहे  तो व्यवस्थितपणे एकमेकांत मिसळून दिला तर गाई, म्हशींना योग्य प्रकारे चारा पचतो.   गाई, म्हशींच्या दूध देण्याच्या क्षमतेप्रमाणे चाऱ्याचे भाग केले जातात. गाई, म्हशींना मिक्सर वॅगनच्या साह्याने संपूर्ण मिश्रण असलेला आहार दिला जातो. यामध्ये पशुखाद्य, ओला चारा, मुरघास, सुका चारा व इतर खाद्यपुरके यांचे मिक्सर वॅगनमार्फत एकसारखे मिश्रण तयार केले जाते. असा मिश्रण केलेले संतुलित आहार या वेगनच्या आधारे अगदी कमी कालावधीत व कमी मनुष्यबळ वापरून गोठ्यातील गव्हाणीत दिला जातो. गोठ्यामध्ये मिल्किंग पार्लरची सोय

गाई,म्हशींची स्वच्छता   गाई, म्हशींची धार काढण्यापूर्वी त्यांना वैशिष्ट्यपूर्ण रचना असलेल्या जागेतून पुढे जावे लागते. याठिकाणी त्यांच्या अंगावर पाण्याचे फवारे सोडले जातात. या वेगवान फवाऱ्यांच्यामधून गाई, म्हशी गेल्याने त्या स्वच्छ होतात. तसेच त्यांच्या शरीराचे तापमानही थंड होते. शेण काढण्यासाठी स्क्रबर 

डंग लोडर  मुक्तसंचार गोठ्यात एकत्र केलेले शेण हे वाहनामध्ये भरण्यासाठी जास्त मनुष्यबळ लागते. त्यामुळे कमी खर्चात ट्रॅक्टर ट्रॉलीमध्ये शेण भरण्यासाठी डंग लोडरचा वापर केला जातो. यामध्ये ट्रॅक्टरच्या हायड्रोलीकचा वापर केलेला आहे. 

 -  डॉ. शांताराम गायकवाड, ९८८१६६८०९९   ( लेखक गोविंद मिल्क ॲन्ड मिल्क प्रॉडक्टस प्रा. लि. फलटण, जि. सातारा येथे कार्यरत आहेत.)