पीक संरक्षणातील एक नवे पर्व

मातीचे अनेक प्रकार आणि त्यास वैविध्यपूर्ण वातावरणाची जोड असल्याने देशात अनेक पिके घेतली जातात. पारंपरिक पिकांबरोबर विभागनिहाय अनेक नवनवीन पिके स्थापित झाली आहेत. विदेशी फळे-फुले-भाजी ही पिकेही काही शेतकरी घेत आहेत. असे असताना व्यावसायिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या अशा काही मुख्य पिकांमध्येच कीडनाशकांना लेबल क्‍लेम अस्तित्वात आहे.

देशातील पारंपरिक आणि दुय्यम समजल्या जाणाऱ्या पिकांमध्ये कीडनाशकांचा वापर फारसा होत नाही म्हणून अशा पिकांमध्ये लेबल क्‍लेम घेणे बहुतांश कंपन्या टाळाटाळ करतात. परंतु, हवामान बदलाच्या काळात पारंपरिक पिकांवरही कीड-रोगांचा प्रादुर्भाव वाढत आहे. त्यातच ऍग्रेस्कोमध्ये एखाद्या कीडनाशकांच्या शिफारशीला मंजुरी मिळाली तरी लेबल क्‍लेम असल्याशिवाय कृषी विद्यापीठे अथवा संशोधन संस्थेतील शास्त्रज्ञ त्याची शेतकऱ्यांना शिफारस करीत नव्हते.

अनेक कीडनाशकांना लेबल क्‍लेम नसल्यामुळे शेतकऱ्यांनाही पर्यायी कीडनाशके उपलब्ध होत नव्हती. कीडनाशकांसाठी पीकनिहाय लेबल क्‍लेम घेणे हे कंपन्यांनाही अवघड आणि महाग पडत होते. अनेक छोट्या कंपन्यांची उत्पादने चांगली असली तरी त्यांनी लेबल क्‍लेम न घेतल्यामुळे अशा कीडनाशकांच्या वापरावर मर्यादा येत होत्या. शेतकरी, शास्त्रज्ञ आणि कीडनाशक उत्पादक कंपन्या या सर्वांच्या पातळीवर होणारी कोंडी पीकसमूहासाठीच्या लेबल क्‍लेम द्वारे फुटणार आहे. केंद्रीय कीटकनाशक मंडळ व नोंदणीकरण समितीने पीकसमूहासाठी लेबल क्‍लेमला नुकतीच मंजुरी देऊन कोणत्याही पिकात शेतकऱ्यांना कीडनाशकांचा अधिकृत वापरास कायदेशीर संरक्षण दिले आहे. अनेक प्रकारची पिके देशात घेतली जात असली तरी त्यांच्या वाढीची सवय, फुले-फळांचा आकार-प्रकार यानुसार त्यांचे काही ठराविक वर्गात अथवा समूहात वर्गीकरण झालेले आहे. विशेष म्हणजे एकाच वर्गातील अनेक पिकांवर सारख्याच रोग-किडींचा प्रदुर्भाव होतो. अशावेळी पीकसमूहनिहाय लेबल क्‍लेमद्वारे 23 समूहात 554 पिके म्हणजे बहुतांश सर्वच पिकांचा समावेश झालेला आहे. या निर्णयाने देशात अधिकृत कीडनाशकांच्या वापराची व्याप्ती वाढेल, शेतकऱ्यांना अनेक पर्यायी कीडनाशके उपलब्ध होऊन त्यांना प्रभावी पीक संरक्षण करता येईल. महत्त्वाचे म्हणजे कोणत्याही पिकात लेबल क्‍लेमनुसार कीडनाशकांचा वापर झाला तर त्याच्या कमाल अवशेष मर्यादेचे शेतकऱ्यांकडून पालन केले जाईल. काटेकोर पीक व्यवस्थापन आणि लेबल क्‍लेमनुसार कीडनाशकांचा वापर यासाठी राज्यात द्राक्ष हे आदर्शवत उदाहरण आहे. पीकसमूहसाठीच्या लेबल क्‍लेमने अशाच प्रकारच्या आदर्शवत शेती पद्धतीला इतर पिकांमध्ये चालना मिळणार आहे. यातून बहुतांश पिकांचे निर्यातक्षम उत्पादन होऊन निर्यात वाढू शकते. या पद्धतीने उत्पादक शेतकऱ्यांबरोबर ग्राहकांनाही कीडनाशके अवशेषमुक्त दर्जेदार शेतीमाल उपलब्ध होणार आहे.

आता पीकसमूहनिहाय लेबल क्‍लेमला देशात मंजुरी मिळालीच आहे, तर यातील पुढील संशोधन त्यातून आलेल्या शिफारशी शेतकऱ्यांना मिळायला हव्यात. हे काम कृषी शास्त्रज्ञांना करावे लागेल. अशा शिफारशी शेतकऱ्यांपर्यंत तत्काळ पोचविण्याबरोबर त्याचे काटेकोर पालन होईल, हे कृषी विभागाने पाहायला हवे. कीडनाशके उत्पादक कंपन्यांनी आपली अधिकाधिक उत्पादने लवकरात लवकर लेबल क्‍लेम खाली आणण्याबाबत प्रयत्न वाढवायला हवेत. देशातील पीक संरक्षणात एका नव्या पर्वाला सुरवात करणाऱ्या या पद्धतीचे पुढील संशोधन, विस्तार आणि प्रत्यक्ष अंमलबजावणी यात संबंधित सर्वांनी कोणताही कसूर ठेऊ नये.