पुणे येथील प्राजक्ता काळे यांनी ३३ वर्षांपासून बोन्साय निर्मितीचा ध्यास घेतला आहे. तीन हजारांहून अधिक बोन्साय कलाकृती त्यांनी अथक प्रयत्नांतून तयार केल्या आहेत. आंतरराष्ट्रीय पातळीवर या कलेला ओळख आणि विस्तार करण्यासाठी त्यांनी कंबर कसली आहे. या ध्यासापोटीच आजवर एकही बोन्साय विकले नाही.
पुणे येथील प्राजक्ता काळे यांची पूर्वीची अोळख केवळ गृहिणी अशी होती. घरच्या बागेत विविध झाडांचे संगोपन करण्यात त्या रमून जात. अशातच १९८४ मध्ये सकाळ वर्तमानपत्रात परसबाग सदरामध्ये बोन्सायविषयक कार्यशाळेची माहिती त्यांना कळाली. आवडीपोटी तेथे प्रशिक्षण घेतले. पुस्तकांतून बोन्सायसंबंधीचा व्यासंग वाढवला. हे स्वयंशिक्षण अगदी दोन हजार सालापर्यंत सुरू होते.
बोन्सायचा लागला छंद त्यातच भर म्हणून की काय फर्ग्युसन महाविद्यालयातील रोपवाटिका विकास (नर्सरी डेव्हलपमेंट) अभ्यासक्रमाची माहिती मिळाली. तेथे प्रवेशही घेतला. तेथे ‘बोन्साय’ची कला, त्याचे शास्त्र आणि त्याचा छंद असलेली मित्रमंडळी मिळाली. मग प्राजक्ता यांनी मागे वळून पाहिलेच नाही. अापल्या अभ्यासू गटासह त्यांनी बोन्साय कला जोपासणाऱ्या देशांचे दौरे केले. कार्यशाळेत सहभाग घेतला. त्यातून या विषयातील दृष्टी अधिक विशाल झाली.
दृष्टिकोन व्यापक सन २००१ मध्ये इंडोनेशियामध्ये रुडी नजॉन हे बोन्साय मास्टर भेटले. त्यांनी या कलेबद्दल वेगळा दृष्टिकोन दिला. पूर्वी त्या त ‘वायरिंग’द्वारे झाडांना आकार देत असत. रुडी यांनी क्लिपिंग ॲण्ड ग्रोईंग (कापा आणि वाढवा) चे तंत्र शिकवले. फांदीवरील डोळा पाहून नेमका तो कोणत्या दिशेने वाढवायचे हे तंत्र प्राजक्ता शिकल्या. कोणतीही विद्या गुरूमुखातून येताच लवकर फुलते, असे म्हणतात ते खरे ठरले. प्राजक्ता या तंत्रात पारंगत झाल्या.
खोचक उद्गार ठरले प्रगतीचे कारण सन २००८ मध्ये प्राजक्ता यांना जपानला ‘कन्व्हेशन’साठी जाण्याची संधी मिळाली. तेथील काही तज्ज्ञांना भारतात येण्याचे आमंत्रण देताच एकाने भारतात खरे बोन्साय आढळत नसल्याने कशाला यायचे, असा उलटा सवाल केला. ते खोचक उद्गार प्राजक्ता यांच्या मनाला लागले. या कलेकडे भारतात महिलांची हौस म्हणूनच पाहिले जाते. अन्य बहुतांश देशांमध्ये या कलेत पारंगत व्यक्ती पुरुष आहेत. आपणही एकटेदुकटे काम करत राहण्यापेक्षा संस्थात्मक काम करूया असे प्राजक्ता यांनी ठरवले. त्यातून २०१२ मध्ये सुचेता अवदानी, कामिनी जोहारी, राहुल राठी आणि मार्क डिक्रुज या समविचारी मित्रांसोबत ‘बोन्साय नमस्ते’ ही संस्था त्यांनी सुरू केली. आज संस्थेने चांगले मूळ धरले आहे. पती गिरीधर काळे, सल्लागार म्हणून जनार्दन जाधव यांची त्यांना मोठी मदत होते. घरच्या बागेपासून विस्तार (विस्ताराचे टप्पे)
इतिहास...
सध्याच्या अडचणी
व्यावसायिक संधी
शेतकऱ्यांसाठी बाेन्साय नव्हे बोनस... प्राजक्ता म्हणतात की, जपानसह अनेक देशांत प्री बोन्साय झाडांचे बाजार आठवड्यातून एक, दोन वेळा भरतात. त्यातून शेतकऱ्यांना चांगला आर्थिक फायदा मिळतो. तज्ज्ञांना बोन्साय करण्यासाठी चांगली झाडे उपलब्ध होतात. बोन्साय निर्यातीतून जपान लक्षावधी डॉलर्सचे परकीय चलन मिळवतो. आपले शेतकरीही शेताच्या एका जागेत किंवा बांधावर प्री बोन्साय झाडे किंवा बोन्साय तयार करून फायदा मिळवू शकतात. मूळ पिकावर त्याची सावलीही पडत नाही. भारतातील फायकस वनस्पती लोकांना खूप आवडते. त्यात विविधताही भरपूर आहे. केवळ या जातीवर काम केले तरी निर्यात उद्योग उभा राहू शकतो. इच्छुक शेतकऱ्यांसाठी संस्थेद्वारे प्रशिक्षण देणार असल्याचे प्राजक्ता यांनी सांगितले.
बोन्साय म्हणजे काय?
बोन्सायचे आकारानुसार प्रकार
आंतरराष्ट्रीय परिषद, प्रदर्शन
प्रदर्शनातील वैशिष्ट्ये
संपर्क : बोन्साय नमस्ते, ८४११००९२६५, ७७९८२८४७४७ ई मेल : office@bonsainamaste.com
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.