सध्या कपाशीचे पीक बोंडे धरण्याच्या किंवा धरलेल्या अवस्थेत आहे. अशा कपाशीवर गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव आढळून येत आहे. गुलाबी बोंड अळीच्या केवळ रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर करण्याऐवजी एकात्मिक कीड व्यवस्थापनाचा अवलंब केला पाहिजे. सध्या कपाशीचे पीक बोंडे धरण्याच्या किंवा धरलेल्या अवस्थेत आहे. अशा कपाशीवर गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव आढळून येत आहे. दरम्यानच्या काळात बीटी कपाशी वाणांमुळे बोंड अळ्यांचा प्रादुर्भाव कमी झाला होता. मात्र गुलाबी बोंडअळी या किडीची त्यासाठी प्रतिकारशक्ती वाढली आहे. परिणामी या किडींचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. त्यांच्या व्यवस्थापनासाठी केवळ रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर करण्याऐवजी एकात्मिक कीड व्यवस्थापनाचा अवलंब केला पाहिजे. गुलाबी बोंडअळीच्या विविध अवस्था अंडी : अंडी आकाराने चपटी, लंबगोल, १ मि.मी. लांब असतात. रंगाने मोत्यासारखी चमकदार पांढरी असून पृष्ठभाग खडबडीत असतो. अंडी सुरवातीला हिरवट रंगाची असून पक्व झाल्यावर लालसर किंवा नारंगी दिसतात. अळी : अंड्यातून निघालेली अळी लहान, १ मि.मी. लांब, पांढरी असून तिचे डोके तपकिरी असते. पूर्ण वाढलेली अळी ११-१३ मि.मी. लांब, लंबगोलाकार, पांढरी असून प्रत्येक वलयावर गुलाबी पट्टा असतो. हा गुलाबी पट्टा नंतर पूर्ण शरीरावर पसरतो. त्यामुळे पूर्ण शरीर गुलाबी दिसते. नर अळीच्या शरीरातील गडद तपकिरी जननग्रंथी वरच्या बाजूने दिसतात. कोष : कोष लालसर तपकिरी, ८-१० मि.मी. लांब असून मागची बाजू टोकदार असते. पतंग : पतंग ८-९ मि.मी .लांब, करड्या तपकिरी रंगाचे असून समोरच्या पंखावर काळ पट्टे असतात. मागील पंख रुपेरी करडी असून कडांना झालर असते. जीवनक्रम कोषातून उत्पत्ती झाल्यानंतर २-३ दिवसांनी नर व मादी पतंगाचे मिलन होते. मादी पतंग पहिल्या पिढीची अंडी ही कपाशी कायिक वाढीच्या अवस्थेत असताना पात्याजवळ किंवा पात्यावर घालते. दुसऱ्या व त्यानंतरच्या पिढीची अंडी बोंडावर घालते. अंडी एक एकटी किंवा ४-५ च्या समूहात असतात. एक मादी १०० पेक्षा जास्त अंडी घालते. अंडी अवस्था ३-७ दिवसांची असून, अंड्यातून निघालेली अळी ताबडतोब पाते, फुले किंवा बोंडामध्ये शिरते. अळी तीन वेळा कात टाकते. अळीचे दोन प्रकारचे जीवनक्रम असतात.
मुख्य यजमान वनस्पती : कापूस, अंबाडी, भेंडी नुकसानीचा प्रकार अंड्यातून निघालेली अळी पाते, कळ्या, फुले व बोंडाना छोटे छिद्र करून आत शिरते. सुरवातीला अळ्या पाते, कळ्या, फुलांवर उपजीविका करतात. प्रादुर्भाव ग्रस्त फुले अर्धवट उमललेल्या गुलाबाच्या कळीसारखी दिसतात. अशा कळ्यांना डोमकळ्या म्हणतात. प्रादुर्भाव ग्रस्त पाते, बोंडे गळून पडतात किंवा परिपक्व न होताच फुटतात व गळून गेलेली बोंडे सडतात. बोंडामध्ये एकदा काही अळी शिरली की तिची विष्ठा व बोंडाच्या बारीक कणांच्या साह्यानेही छिद्र बंद करते. त्यामुळे बोंडावर अळीचा प्रादुर्भाव दिसून येत नाही. अळी बोंडातील बिया खाते. एक अळी १ ते ५ बिया खाते. त्यामुळे रुई सडते व खराब होते. प्रादुर्भावग्रस्त बोंडाची वाढ खुंटते, बोंडे पूर्ण पणे फुटत नाहीत. अळी एका कप्प्यातून दुसऱ्या कप्प्यात शिरते. त्यामुळे रुईची प्रत खालावते. त्याच बरोबर सरकीतील तेलाचे प्रमाण कमी होते. गुलाबी बोंडअळीचा सर्वांत जास्त प्रादुर्भाव उत्तर भारतात ऑगस्ट-नोव्हेंबर आणि मध्य भारतात ऑक्टोबर-नोव्हेंबर तसेच दक्षिण भारतात डिसेंबर-एप्रिल या कालावधीत आढळतो. व्यवस्थापन
फवारणी (प्रति लिटर पाणी) पहिली फवारणी : निंबोळी अर्क (५ टक्के) किंवा ॲझाडीरॅक्टीन (१५०० पीपीएम) ५ मि.लि. दुसरी फवारणी : प्रोफेनोफॉस (५० टक्के ईसी) ३ मि.लि. किंवा थायोडीकार्ब (७५ टक्के डब्लूपी) २ ग्रॅम. तिसरी फवारणी : थायामेथोक्झाम (१२.६ टक्के) + लॅंबडा सायहॅलोथ्रीन (९.५ टक्के झेडसी) ०.४ मि.लि. किंवा क्लोरॲन्ट्रानिलीप्रोल (९.३ टक्के) + लॅंबडा सायहॅलोथ्रीन (४.६ टक्के झेडसी) ०.५ मि.लि. चौथी फवारणी : पायरीप्रोक्सिफेन (५ टक्के) अधिक फेनप्रोपाथ्रिन (१५ टक्के ईसी) १ मि.लि. किंवा लॅंबडा सायहॅलोथ्रीन (५ टक्के ईसी) ०.७५ मि.लि. किंवा सायपरमेथ्रिन (२५ टक्के ईसी) ०.४ मि.लि. किंवा प्रोफेनोफॉस (४० टक्के) + सायपरमेथ्रिन (४ टक्के ईसी) २ मि.लि. वरील कीटकनाशकांचे प्रमाण नॅपसॅक पंपासाठी आहे. कीटकनाशकांचे द्रावण करताना व फवारणी करताना चष्मा, हातमोजे व तोंडावर मास्क वापरावा. पायरेथ्रॉईड गटातील कीटकनाशकाची फवारणी नोव्हेंबर महिन्याआधी सुरू करू नये, यामुळे पांढऱ्या माशीचा उद्रेक होऊ शकतो. - डॉ. राजरतन खंदारे (संशोधन सहयोगी), ८२७५६०३००९ डॉ. अनंत लाड (बडगुजर), (सहायक प्राध्यापक), ७५८८०८२०२४ (कृषी कीटकशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी.)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.