मुलांच्या वाढीच्या काळात, स्त्रियांच्या गरोदरपणात व दुग्ध सर्जन काळात लोहाची जास्त गरज असते. अशा काळात लोहाची गरज पूर्ण न झाल्यास या अवस्थेत प्रामुख्याने रक्तक्षय जास्त प्रमाणात आढळतो. शरीरातील लोहाचे शोषण योग्य प्रकारे होण्यासाठी जीवनसत्त्व ‘क’ युक्त फळे व भाज्यांचा समावेश मोठ्या प्रमाणात करावा. दैनंदिन आहारात लोहाचे प्रमाण कमी असणे, या बरोबरच इतर महत्त्वाची जीवनसत्वे जसे की, जीवनसत्त्व ‘ब’, फोलिक ॲसिड इत्यादीची नियमितपणे कमतरता असणे.शरीरातील रक्तसंस्थेचे कार्य बिघडल्यास रक्त निर्मितीचे प्रमाण घटते. आहारात वनस्पतिजन्य पदार्थांचे प्रमाण जास्त असल्यास रक्तक्षय होतो. (लोहाचे व्यवस्थित शोषण होण्यासाठी प्राणीजन्य पदार्थांची आवश्यकता असते). मुलांच्या वाढीच्या काळात, स्त्रियांच्या गरोदरपणात व दुग्ध सर्जन काळात लोहाची जास्त गरज असते. अशा काळात लोहाची गरज पूर्ण न झाल्यास या अवस्थेत प्रामुख्याने रक्तक्षय जास्त प्रमाणात आढळतो. किशोरवयीन मुली व स्त्रिया यांच्यामध्ये मासिक पाळी दरम्यान होणाऱ्या रक्तस्रावामुळे लोहाची शरीराला जास्त गरज असते. ही गरज पूर्ण न झाल्यास रक्तक्षय होतो. अनेक वेळा आहारातील लोहाचे प्रमाण जरी योग्य असले तरी इतर रासायनिक पदार्थांचा आहारात समावेश जास्त असल्यास लोहाचे योग्य प्रकारे शोषण होत नाही. उदा. आहारातील तंतुमय पदार्थ, कॅफेन टॅनिन, भाज्या व डाळींमधील फायटेट यांचे प्रमाण जास्त असल्यास लोहाच्या शोषणास अडथळा निर्माण होतो. पोटातील कृमीमुळे किंवा तर आजारामुळे देखील रक्ताचे शोषण योग्य प्रकारे होत नाही. आहाराविषयी गैरसमजुती व चुकीच्या आहार पद्धतीमुळे देखील रक्तक्षय निर्माण होतो. क्षय, अल्सर, कर्करोग इत्यादी आजारांमध्ये पचन संस्थेमध्ये बिघाड निर्माण होऊन रक्तक्षय होतो. रक्तक्षयाची पडताळणी
रक्तक्षयाची प्रमुख लक्षणे कुठल्याही व्यक्तीच्या शरीरात रक्तक्षयाची सुरवात खूप मंदगतीने होते. म्हणून सुरवातीस व्यक्तीस याचे काही लक्षणे दिसून येत नाहीत. परंतु सातत्याने आहारात लोहाची कमतरता राहिल्यास शरीरातील लोहाची कमतरता निर्माण होते. हिमोग्लोबिनची पातळी कमी होऊन शरीराला ऑक्सिजनचा पुरवठा कमी होतो. रक्तक्षयाची लक्षणे
रक्तक्षयाचे आरोग्यावर होणारे परिणाम
रक्तक्षय प्रतिबंधात्मक उपाय भारतामध्ये सर्वच स्तरातील व सर्व वयोगटातील व्यक्तीमध्ये रक्तक्षयाचे प्रमाण जास्त प्रमाणात आढळून येते. यामध्ये किशोरवयीन मुली, गर्भवती स्त्रिया व स्तनदा माता यांच्यातील रक्तक्षयाचे प्रमाण सर्वात जास्त म्हणजे ६०-७० टक्के एवढे आढळून आले आहे. म्हणूनच रक्तक्षयासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय करणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते.
रक्तक्षय टाळण्याचे सोपे उपाय
रक्तक्षय निदानाचे निकष
| वयोगट | हिमोग्लोबिनची पातळी ग्रॅम/डेसीलिटर |
| मुले (६ महिने ते ६ वर्षे) | <११ |
| मुली (६ महिने ते १४ वर्षे) | <१२ |
| पुरुष | <१३ |
| स्त्रिया | <१२ |
| गर्भवती माता | <११ |
| (संदर्भ: जागतिक आरोग्य संघटना १९६८) | |
रक्तक्षयाचे वर्गीकरण
| रक्तक्षयाचा प्रकार | हिमोग्लोबिन (ग्रॅम/डेसी लिटर) |
| सामान्य | १२ व त्यापेक्षा जास्त |
| सौम्य | १०-१२ |
| मध्यम | ७-१० |
| तीव्र | < ७ |
| ( संदर्भ : जागतिक आरोग्य संघटना १९६८) | |
- डॉ. साधना उमरीकर, ९४२०५३००६७ (कृषी विज्ञान केंद्र, बदनापूर,जि.जालना, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.