चांगल्या प्रतीचे शुद्ध स्पॉन तयार करण्यासाठी सुसज्ज सर्व सोयी सुविधायुक्त प्रयोगशाळेची आवश्यकता असते. त्यासाठी लागणाऱ्या पायाभूत सुविधा आणि यंत्रसामग्री बाबत आज माहिती घेऊ. लोकांमध्ये अळिंबी लागवडीबद्दल बरीच जागरूकता निर्माण झाली आहे. अळिंबी लागवडीतून स्वयंरोजगार आणि शाश्वत उत्पन्नाचा स्रोत निर्माण होत आहे. अळिंबी बियाणे किंवा स्पॉनची गुणवत्ता थेट अळिंबी उत्पादनावर परिणाम करते. प्रत्येक अळिंबी प्रजातीचे विशिष्ट बीज असते. भारतात केवळ ४ प्रजातींची (बटन अळिंबी, धिंगरी अळिंबी, भात पेंढ्यावरील अळिंबी आणि दुधी अळिंबी) व्यावसायिकरित्या मोठ्या प्रमाणात लागवड होते. त्यामुळे फक्त त्यांचे स्पॉन तयार होतात. सध्या महाराष्ट्रामध्ये वार्षिक २५ हजार मे. टनांपेक्षा जास्त अळिंबीचे उत्पादन होत असून त्यासाठी साधारणपणे १४०० मे. टन स्पॉनची आवश्यकता लागते. सध्या बरेचशे मोठे बटन अळिंबी उत्पादक परदेशातून स्पॉन आयात करतात. परंतु, देशांतर्गत देखील उत्कृष्ट प्रतीचे स्पॉन उत्पादित होऊ शकते. अळिंबी स्पॉन निर्मिती हा एक स्वतंत्र जोड धंदा किंवा पूर्णवेळ व्यवसाय म्हणून करता येऊ शकतो. चांगल्या प्रतीचे शुद्ध स्पॉन तयार करण्यासाठी सुसज्ज सर्व सोयी सुविधायुक्त प्रयोगशाळेची आवश्यकता असते. त्यासाठी लागणाऱ्या पायाभूत सुविधा आणि यंत्रसामग्री बाबत आज माहिती घेऊ. स्पॉन निर्मिती युनिटची जागा आणि आराखडा
स्पॉन निर्मितीसाठी आवश्यक बाबी दरमहा २ टन स्पॉन तयार करण्यासाठी खालील बाबींची आवश्यकता लागते. साठवण खोली
धान्य उकळणे आणि पिशव्या भरण्यासाठी खोली
ॲटोक्लेव्हिंग खोली
इनॉकुलेशन खोली
उबवणी कक्ष
शीतगृह
कार्यालय आणि विक्री खोली कार्यालयामध्ये कर्मचाऱ्यांना बसण्यासाठी व विक्री करण्यासाठी पुरेशी जागा असावी. तेथे टेबल, सेलिंग काउंटर, तिजोरी मांडणी अशी व्यवस्था असावी. व्हरांडा (कॉरिडॉर) स्पॉन युनिटच्या मुख्य प्रवेशामध्ये ४ बाय २ मीटरचा पूर्णपणे टाईल्स बसविलेला व्हरांडा असावा. मुख्य प्रवेशावरील दरवाजास देखील हवेचा पडदा बसविणे आवश्यक आहे. व्यावसायिक स्पॉन उत्पादनासाठी आवश्यक उपकरणे स्पॉन उत्पादनासाठी धान्य साठवण्याच्या कोठ्या ६ (५ क्विंटल क्षमता), धान्य भिजविणे आणि उकळण्यासाठी मोठी पातेली ४ (५० लिटर क्षमता) किंवा बॉईलिंग केटल १ (१०० किलो क्षमता), एक ॲटोक्लेव्ह (७५० मिमी खोली आणि ५५० मिमी व्यास), लॅमिनार एअर फ्लो (६ फूट लांब), बीओडी इनक्युबेटर (९० x ९० x ९० सेंमी), रेफ्रिजरेटर (२१० लिटर क्षमता), इलेक्ट्रॉनिक वजन काटा, पिशव्या ठेवण्यासाठी पाच स्थरीय १५ मांडण्या, वाहतुकीसाठी ट्रॉली, हवा बाहेर फेकणारे दोन पंखे, हवेचे पडदे ३, उच्च दाब गॅस शेगडी, पी.एच. मीटर. आवश्यक वस्तू गहू धान्य, स्पिरीट, पॉलीप्रॉपिलिन पिशव्या (१४" x ७" किंवा १६" x १०"), पीपी नेक, ॲप्रॉन, स्लीपर, ग्लूकोजच्या बाटल्या, अॅल्युमिनियम फॉईल. इतर किरकोळ साहित्य लोखंडी फ्रेमवर बसविलेल्या मोठ्या आकाराच्या (४’ x ४’) ४ ते ५ चाळण्या, २ स्पिरीट दिवे किंवा गॅस बर्नर, ४ इनॉकुलेशन निडल, आवश्यकतेनुसार शोषकरहित कापूस, रबरी हात मौजे (ग्लोव्हज), मलमल कापड. काचेचे साहित्य (ग्लासवेअर) टेस्ट ट्यूब, पेट्री डिश, कोनिकल फ्लॉस्क, बिकर्स, मेजरिंग सिलिंडर, फनेल्स, पिपेट्स, माध्यम (मीडिया). - डॉ. अनिल गायकवाड, ९४२०४९८८११
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.