सुगंधी तेलनिर्मितीतून शेतकऱ्यांना मिळाली ओळख

जिरॅनॉलचे प्रमाण अधिक असल्यामुले पाल्मरोसा (शा. नाव ः Cymbopogon martinii) आणि जमरोसा ( शा. नाव - C. nardus) या दोन्ही गवतांना मोठी मागणी आहे. विशिष्ट सुगंधी असलेल्या या तेलाला सुगंधी द्रव्ये, प्रसाधने, औषधी आणि घरगुती वापरासाठी मोठी मागणी आहे. किंचित गुलाबासारखा आल्हाददायक गंधामुळे राष्ट्रीय आणि आंतररराष्ट्रीय स्तरावरही लोकप्रियता मिळत आहे.  उत्तर गुजरात येथे प्रामुख्याने भात, गहू, बटाटा, कपाशी, भाजीपाला ही पारंपरिक पिके आहेत. मातीची कमी होत चाललेली सुपीकता, कमी झालेले उत्पादन आणि एकूण वाढलेल्या निविष्ठांच्या खर्चामुळे वाढलेला उत्पादन खर्च अशा अनेक कारणांमुळे पारंपरिक पिकांतून फारसे उत्पन्न मिळत नव्हते. त्यातच या भागामध्ये वन्य प्राणी, माकडे यांच्यामुळे पिकांचे मोठे नुकसान होत असे. या समस्यांवर मार्ग काढण्यासाठी उत्तर गुजरात येथील प्रगतिशील शेतकरी वेगळ्या पिकाच्या शोधात होते. त्या वेळी त्यांचे लक्ष जमरोसा या सुगंधी वनस्पतीकडे वेधले गेले. याला स्थानिक भाषेमध्ये जमरोशा किंवा रोशागवत असे म्हणतात. सुपीकता कमी असलेल्या जमिनीतही पाल्मरोसा, जमरोसा, लेमनग्रास अशी सुगंधी गवते अधिक चांगल्या प्रकारे वाढत असल्याने शेतकऱ्यांनी याला पसंती दिली. विशेषतः सामू ९ पेक्षा अधिक असलेल्या अल्कली जमिनीसाठी अशी पिके अधिक सहनशील आहे. सिंचनाच्या अनियमिततेच्या ताणासाठी बऱ्यापैकी सहनशीलता आहे.  या गवतांपासून तेलाचे उत्पादन मिळण्यासोबतच जमिनीची सुधारणाही होते. सुगंधी वनस्पतीमध्ये पाल्मरोसा या पिकामध्ये वन्य प्राणी, किडी आणि रोग यांच्या हल्ल्यापासून तुलनेने कमी नुकसान होते. आर्थिक गुंतवणूक आणि परताव्याचा विचार करता पाल्मरोसा आणि जमरोसा या दोन्ही गवतांच्या एकत्रित उत्पादनाचे प्रारूप बसविण्याचा प्रयत्न येथील शेतकऱ्यांनी केला. त्यांनी लागवडीचा निर्णय घेतला. शेतकऱ्यांच्या मोठ्या शेतामध्ये (१५ हेक्टरपेक्षा अधिक) पाल्मरोसा किंवा जमरोसा या पिकांची चार प्रात्यक्षिके घेण्यात आली. मेहसाना (गुजरात) प्रांत सामान्यतः भात, गहू, बटाटा आणि कपाशी पिकासाठी ओळखला जातो. आता येथील वाहेलाल गाव सुगंधी वनस्पतीच्या लागवडीसाठी ओळखले जाऊ लागले आहे. भारतीय कृषी संशोधन संस्थेच्या औषधी आणि सुगंधी पिके संशोधन संचालनालय, आनंद यांच्या सहकार्याने बोरीअवी येथील शेतकरी घनश्यामभाई पटेल यांनी २०१६-१७ मध्ये पाल्मरोसाची लागवड सुरू केली. त्यानंतर २०१७-१८ मध्ये जमरोसा लागवडही केली. परिसरातील शेतकऱ्यांनी अशा लागवडीमध्ये उत्सुकता दाखवली. त्यांच्या वाहेलाल येथील एक दिवसाच्या प्रशिक्षणाचा खर्चही कालिकत, केरळ येथील  सुपारी आणि मसाले संशोधन संचालनालयाने उचलला. पुढे या गवतांपासून तेल काढण्याची बाष्प डिस्टिलेशनसाठी आवश्यक यंत्रणाही त्यांच्या शेतामध्ये उभारण्यात आली. आवश्यक तेलाची निर्मिती सुरू झाली. या तेलापासून सुगंधी घटक वेगळे करण्याची म्हणजेच जिरॅनिओल किंवा जिरॅनिल अॅसिटेट काढण्याची यंत्रणा सध्या त्यांच्या शेतामध्येच उभारली जात आहे.  उत्पन्न आणि फायदे