कांदा पिकाचे मर, करपा रोगांसह फुलकिड्यांपासून संरक्षण

कांदा पिकामध्ये प्रामुख्याने मर व करपा रोगांचा आणि फुलकिड्यांचा कांदा पिकावर मोठ्या प्रमाणात प्रादुर्भाव दिसून येतो. कांद्यावरील रोग व किडींची ओळख, नुकसानीचे प्रकार आणि त्यावरील उपाययोजना जाणून घेऊ. रोग काळा करपा 

लक्षणे सुरुवातीला पानाची बाह्य बाजू व बुडख्याजवळ राखाडी रंगाचे ठिपके आढळतात. त्यावर बारीक गोलाकार आणि उठावदार ठिपके वाढून पाने वाळतात. कांद्यांची वाढ होत नाही. खरिपात रोपवाटिकेतही रोपांची पाने काळी पडून वाळतात, रोपे मरतात. कारणे  पाण्याचा निचरा न होणे, ढगाळ वातावरण व सतत पडणारा पाऊस यांमुळे या रोगाचे प्रमाण वाढते. उपाय

जांभळा करपा : रोगकारक बुरशी : अल्टरनेरिया पोराय लक्षणे पिकाच्या सर्व अवस्थेत आढळणाऱ्या या रोगामध्ये पानावर सुरुवातीस लांबट पांढुरके चट्टे पडतात. चट्ट्यांचा मधील भाग आधी जांभळा व नंतर काळा पडतो. असे अनेक चट्टे एकमेकांत मिसळून पाने करपतात. रोपांच्या माना मऊ पडतात. कारणे  खरीप हंगामात अधिक प्रादुर्भाव. रोपवाटिकांसह बीजोत्पादन कांदा पिकावरही प्रादुर्भाव. रब्बी हंगामात जानेवारी-फेब्रुवारी महिन्यांत पाऊस किंवा ढगाळ राहिल्यास रोगाची तीव्रता वाढते. रांगडा कांद्यावरसुद्धा या रोगाचा प्रादुर्भाव होतो. उपाय 

मर रोग 

लक्षणे रोप उगवून वाढताना या बुरशीचे धागे रोपाच्या जमिनीलगतच्या भागातून शिरकाव करतात. रोपे पिवळी पडतात. जमिनीलगतचा रोपांचा भाग मऊ पडतो आणि रोपे कोलमडतात व नंतर सुकतात. कोलमडलेल्या रोपांच्या जमिनीलगतच्या भागावर पांढरी बुरशी वाढते. त्यावर बारीक पांढरे बीजाणू तयार होतात. थोड्याच दिवसांत हे दाणे मोहरीच्या आकाराचे बनतात. हे दाणे जमिनीत सुप्तावस्थेत अनेक वर्षे राहतात. यामुळे या शेतात पुन्हा कांद्याची लागवड केल्यास मर रोगाचा प्रादुर्भाव वाढतो. उपाय  रोपे नेहमी चांगला निचरा होणाऱ्या जमिनीमध्ये व गादीवाफ्यांवर तयार करावीत. रोपवाटिकेची जागा प्रत्येक वेळी बदलावी. बीजप्रक्रियेने रोग आटोक्यात राहतो. मात्र रोगाचा प्रादुर्भाव आढळल्यास दोन रोपांच्या ओळीत कॅप्टन किंवा कार्बेन्डाझिम किंवा थायरम २ ग्रॅम प्रति लिटर याप्रमाणे द्रावणाची आळवणी करावी. पांढरी सड 

लक्षणे रोपांची पाने जमिनीलगत सडतात. पानांचा वरील भाग पिवळा पडतो. पाने जमिनीवर कोलमडतात. कांद्यावर कापसाप्रमाणे पांढरी बुरशी वाढून त्यावर पांढरे दाणे तयार होतात. कांदा सडतो. उपाय  एकाच शेतात वर्षानुवर्षे कांदा लागवड करू नये. कांद्याची तृणधान्यासोबत फेरपालट करावी. लागवड पाण्याचा चांगला निचरा होणाऱ्या जमिनीत करावी. उन्हाळ्यात खोल नांगरट करून जमीन चांगली तापू द्यावी. रोपांची मुळे लागवडीपूर्वी कार्बेन्डाझिम २ ग्रॅम प्रति लिटर या द्रावणात २ मिनिटे बुडवून ठेवावीत. मूळकूज 

लक्षणे कांद्याची पाने पिवळी पडतात. पिवळेपणा बुडख्याकडे वाढत जातो. नंतर पाने सुकून कुजतात. मुळे कुजून काळसर तपकिरी होतात. रोप सहज उपटून येते. अनुकूल वातावरण अधिक तापमान, अधिक आर्द्रता, पाण्याचा निचरा न होणे इ. मुळे या रोगाचा प्रादुर्भाव वाढतो. उपाय :

कंद व खोडकूज  रोगकारक सूत्रकृमी - डिटीलिंकस डिपस्यासी यामुळे कंद व खोड कुजते. पिकाच्या सर्व अवस्थेत सूत्रकृमींचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो. नुकत्याच लावलेल्या रोपांवर प्रादुर्भाव झाल्यास रोपे खुजी होतात. पाने वाकडी आणि पांढुरकी होतात. कृमी कांद्यात शिरल्याने कांद्याच्या पेशी मऊ होऊन सडतात. कांद्याला घाण वास येतो. रोपे सहज उपटून येतात. सूत्रकृमी कांदा कंदामधून फुलांचे दांडे आणि बियांपर्यंत पोहोचतात. अशा बियाणे वापरातूनही त्यांचा प्रसार होतो. उपाय खरिपात पाण्याचा निचरा न होणाऱ्या जमिनीत नुकसान जास्त होते. निचरा होणाऱ्या हलक्या जमिनीची निवड करतानाच गादीवाफ्यावर लागवड करावी. तृणधान्यासोबत पिकाची फेरपालट करावी. आयरिश यलो स्पॉट  या विषाणूजन्य रोगाचा प्रसार फुलकिड्यांमार्फत होतो. लक्षणे पानावर व फुलांच्या दांड्यावर पिवळसर चौकोनी आकाराचे चट्टे पडतात. तेथील पेशी मेल्यामुळे पाने किंवा फुलांचे दांडे कोलमडून पडतात. फुलांच्या दांड्यावर बी लागत नाही. बीजोत्पादनाच्या कांदा पिकावर या रोगाचा प्रकोप मोठ्या प्रमाणात होतो. उपाय लागवडीच्या सुरुवातीपासूनच फुलकिड्यांचा बंदोबस्त करावा. पिकाची फेरपालट करूनही हा रोग आटोक्यात आणता येतो. पिवळा बुटका रोग या विषाणूजन्य रोगाचा प्रसार मावा या किडीमार्फत होतो. लक्षणे कांद्याची रोपे बुटकी राहतात. पाने वाकडी होऊन पिवळी पडतात. फुलांचे दांडे बारीक राहतात व त्यावरही पिवळेपणा येतो. उपाय

किडी फुलकिडे (शा. नाव थ्रिप्स टॅबसी) :

उपाय

एकात्मिक पीक संरक्षण

पर्णीय रोग व कीडनियंत्रणाकरिता, फवारणी प्रति लिटर पाणी

किंवा

संपर्क क्र. ०२१३५ २२२०२६ (कांदा व लसूण संशोधन संचालनालय, राजगुरुनगर, पुणे)