महाराष्ट्रात भातावर बुरशीजन्य, जिवाणूजन्य व विषाणूजन्य अशा तिन्ही प्रकारचे रोग आढळतात. सध्याच्या अवस्थेत करपा (ब्लास्ट), पर्ण करपा हे बुरशीमुळे होतात. अणुजीवामुळे कडा करपा हे रोग होतात. फुलोऱ्याच्या अवस्थेत असलेल्या भात शेतीमध्ये आभासमय काळजी या बुरशीजन्य रोगाचा प्रादुर्भाव दिसत आहे. रोगाचे निदान करून नियंत्रणाचे योग्य ते उपाय वेळीच करावेत. सोबत आपल्या भागात येणाऱ्या रोगांची लक्षणे, नियंत्रण उपाययोजनांची माहिती करून घ्यावी. म्हणजेच त्यासाठी प्रतिकारक योग्य जातींची निवड, बीजप्रक्रिया, रोपवाटिकेतील व्यवस्थापन, लागवडीचे अंतर याबाबत योग्य त्या उपाययोजना करता येतात. करपा
रोगाची लक्षणे
नुकसान या रोगामुळे भात पिकास सर्वांत जास्त (५० ते ८० टक्के) नुकसान होते. खोडाच्या लोंबीच्या मानेवर रोग आल्यास नुकसानीचे प्रमाण वाढते. रोगाची प्रसार
रोगप्रसारासाठी अनुकूल बाबी
कडा करपा रोगाची लक्षणे
नुकसान भात उत्पादक विभाग, रोगास बळी पडणारी जात व पीक वाढीची अवस्था, अनुकूल हवामान आणि रोगाच्या तीव्रतेनुसार पिकाचे ७० टक्क्यांपर्यंत नुकसान होऊ शकते. रोगाचा प्रसार
आभासमय काजळी किंवा काणी
लक्षणे लोंबीत दाणे भरण्याऐवजी पिवळ्या किंवा शेंदरी रंगाच्या गाठी तयार होतात. नंतर गाठींचा रंग शेवाळी ते काळपट होतो. गाठींचा स्पर्श मऊ मखमलीसारखा जाणवतो. या गाठीमधून काळसर भुकटी बाहेर येते. रोगाचा प्रसार भातवाढीसाठी पोषक असलेल्या वातावरणामध्ये हा रोग बळावतो. शेतातील किंवा बांधावरील सहजीवी वनस्पतीवरील रोगकारक बीजांणूमुळे पिकावर रोगाचा प्रथम प्रादुर्भाव होतो. उदबत्ता रोगाची लक्षणे नेहमीसारखी लोंबी बाहेर न पडता राखाडी पांढरट रंगाची सुरसुरी सारखी दाणे विरहित लोंबी बाहेर पडते. थोड्याच दिवसात रोगट लोंब्या काळ्या पडतात. नुसत्या काड्या उदबत्तीसारख्या दिसतात. रोगाचा प्रसार प्रथम प्रादुर्भाव बियाण्यामार्फत होतो. पावसाळी थंड हवामानात रोगाचा प्रादुर्भाव आणि प्रसार वेगाने होतो. एकात्मिक रोग व्यवस्थापन भात पिकाचे शेतात रोगांपासून होणारे नुकसान टाळण्यासाठी खालील उपाययोजना कराव्यात.
बीजप्रक्रिया बियाणास तीन टक्के मिठाच्या द्रावणाची प्रक्रिया करावी. द्रावणावर तरंगणारे हलके आणि रोगग्रस्त बी काढून टाकावे. तळात बसलेले बी काढून स्वच्छ पाण्याने २-३ वेळा धुऊन सावलीत वाळवावे. त्यानंतर बुरशीनाशक आणि अणुजीवनाशकांची खालीलप्रमाणे बीजप्रक्रिया करावी. अ) करपा, उदबत्ता या रोगांच्या नियंत्रणासाठी, कार्बेन्डाझिम प्रति किलो बियाण्यास ३ ग्रॅम या प्रमाणे चोळावे. त्यानंतर सुडोमोनस फ्लुरोसन्स ५ ग्रॅम प्रति किलो बियाणे या प्रमाणे प्रक्रिया करावी. ब) कडा करपा या रोगाच्या नियंत्रणासाठी,
चारसूत्री भात लागवड पद्धतीचा वापर करावा. यात अ) भात पिकाच्या अवशेषांचा वापर (भात तूस अगर पळिंजाच्या राखेचा वापर) ब) गिरिपुष्प हिरवळीच्या खताचा मर्यादित वापर, क) सुधारित किंवा संकरित भाताच्या रोपांची नियंत्रित लागवड, ड) युरिया ब्रिकेटचा कार्यक्षम वापर या चारसूत्रांवर भर द्यावा. रासायनिक नियंत्रणासाठी... अ) करपा, आभासमय काजळी आणि पर्णकोष करपा या रोगांच्या नियंत्रणासाठी, फवारणी (प्रमाण प्रति लिटर पाणी)
ब) कडा करपा रोगाच्या नियंत्रणासाठी, फवारणी (प्रमाण प्रति लिटर पाणी)
( टीप : लेबलक्लेम शिफारशी आहेत.) पुढील हंगामात रोगांचा प्रसार रोखण्यासाठी,
टीप : स्ट्रेप्टोमायसिन हे संक्षिप्त नाव वरील लेखात घेतले असले तरी या प्रतिजैविकातील सक्रिय घटक पुढीलप्रमाणे आहेत. स्ट्रेप्टोमायसिन सल्फेट ९० टक्के अधिक टेट्रासायक्लीन हायड्रोक्लोराइड १० टक्के. - एस. आर. परदेशी, ७५८८०५२७९३ (सहायक प्राध्यापक-वनस्पती रोगशास्र विभाग, विभागीय कृषी संशोधन केंद्र, इगतपुरी जि.नाशिक)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.