कपाशी पिकामध्ये अमेरिकन बोंड अळी आणि गुलाबी बोंड अळी या दोन्ही किडींचा प्रादुर्भाव ही मोठी समस्‍या आहे. गेल्‍या पाच वर्षांपासून महाराष्‍ट्र, आंध्र प्रदेश, गुजरात, आणि तेलंगणा या राज्‍यांमध्‍ये गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव वाढत आहे. हा प्रादुर्भाव २० ते ६० टक्क्यांपर्यंत आणि कापूस उत्‍पादनामध्‍ये १० ते ३० टक्के नुकसान दिसून आले. कपाशी गुणवत्‍तेची हानी अधिक आहे. गुलाबी बोंड अळीच्या प्रादुर्भावामुळे होणारे नुकसान गुलाबी बोंड अळीच्या प्रादुर्भावामुळे रुईचा उतारा आणि तंतूच्‍या गुणवत्तेवर विपरीत परिणाम होतो. तंतूची लांबी (१३.९%), मुलायमता (२५%) एकरूपता (८.८%), ताकद (११.५ %) आणि कापसाचा शुभ्रपणा (डिग्री ऑफ रिफ्लेक्टन्स) (१६.३ %) हे गुणधर्म कमी होतात. पिवळेपणा (४२.४%) आणि छोट्या तंतूचे प्रमाण (६७.३%) हे दोष वाढतात. रुईचा उताराही १६ ते १७ टक्क्यांनी कमी होतो. बोंड अळीच्या प्रादुर्भावामुळे कापसाची रंग (कलर ग्रेड) सुद्धा कमी होते. संयुक्त सूक्ष्मदर्शकाखाली प्रादुर्भावग्रस्त कापूस पाहिला असता त्‍यावर सूक्ष्‍मजंतूची वाढ झालेली दिसून येते. बोंड अळीच्या मलमूत्राचे डाग दिसतात. तंतूच्‍या कडा तुटलेल्‍या दिसतात. यामुळे तंतूची ताकद कमी होते. परिणामी, कापूस उत्‍पादक शेतकरी आणि जिनिंग उद्योजक दोघांनाही आर्थिक फटका बसू शकतो. गुलाबी बोंड अळी पुनरुत्पादन, प्रसार चिंतेचा विषय
गुलाबी बोंड अळीचा मृत्युदर यंत्राची कार्यक्षमता तपासण्यासाठी जिनिंग प्रक्रियेतील विवध यंत्रांतून (उदा. कापूस पूर्वसफाई यंत्रे, रुई सफाई यंत्रे आणि सायक्‍लोन) निघालेल्या कचऱ्यामध्ये निर्धारित प्रमाणात जिवंत गुलाबी बोंड अळ्या, कोष इ. मिसळण्यात आले. या कचऱ्यावर यांत्रिकी उपचार प्रणालीत प्रक्रिया केली. त्यातून बाहेर पडलेल्या कचऱ्यातील बोंड अळ्यांच्या मृत्यूचा दर ताबडतोब आणि तेरा दिवसांनंतर तपासला. त्वरित केलेल्या तपासणीत अळी, कोष मृत्‍यू दर १०० टक्के आढळला. तेरा दिवसानंतरही उपचार केलेल्या कचऱ्यातही बोंड अळीच्या पतंगाची वाढ झालेली दिसून आली नाही. म्हणजेच ही प्रणाली जिनिंग कचऱ्याच्या प्रक्रियेसाठी पूर्ण सक्षम असल्याचे दिसून आले. म्हणजेच या प्रक्रियेमुळे जिनिंगच्या कचऱ्याद्वारे बोंड अळीच्या प्रसाराची शक्यता शून्यापर्यंत कमी होते. फायदे या प्रणालीमुळे गुलाबी बोंड अळीचे जीवनचक्र जिनिंग उद्योगात तोडण्‍यास मदत होते.
बोंड अळीचा प्रसार रोखण्यासाठी... यांत्रिक पद्धत गुलाबी बोंड अळ्या जिनिंग उद्योगातून नष्ट करण्यासाठी जिन कचरा यांत्रिकी प्रणालीची शिफारस केली आहे. विल्हेवाट लावण्यापूर्वी सर्व कचरा या प्रणालीतून योग्य पद्धतीने चिरडून टाकावा. व्‍यवस्‍थापन पद्धत
नियामक उपाय नियमित निरीक्षण करून प्रादुर्भावग्रस्त सरकी, कचरा योग्य पद्धतीने नष्ट करावा. कायदेविषयक उपाय नवीन कापूस हंगाम सुरू होण्‍यापूर्वी किमान ४५ दिवस आधी जिनिंग आणि सरकी तेल उद्योग बंद करणे. सामुदायिक विस्‍तृत दृष्टिकोन संबंधित संस्थांनी एकत्र येऊन एक कृती आराखडा बनवून त्‍यांची अंमलबजावणी करणे, निर्मूलनासाठी समुदायात जनजागृतीसाठी प्रयत्न करणे. यांत्रिक उपचार प्रणालीच्या वापराची योग्य पद्धत विकसित केलेल्या प्रणालीच्या वापराची योग्य किंवा प्रमाणित पद्धतही सिरकॉटने स्‍थापित केली आहे. या पद्धतीनुसार सदर प्रणालीतील घटक पुढील क्षमतेचे असावेत.
संपर्क - डॉ. व्‍ही. जी. आरुडे, ९८८१०२४४६० (डॉ. व्‍ही. जी. आरुडे, हे केंद्रीय कापूस तंत्रज्ञान संशोधन संस्‍था, मुंबई येथे वरिष्‍ठ शास्‍त्रज्ञ असून, डॉ. पी. जी. पाटील हे संचालक आहेत.)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.