उन्हाळी सूर्यफूल लागवडीचे नियोजन

उन्हाळी सूर्यफूल लागवडीसाठी पाण्याचा निचरा होणारी मध्यम ते भारी जमीन निवडावी. उन्हाळी हंगामातील लागवड जानेवारीचा शेवटचा आठवडा ते फेब्रुवारीचा पहिला आठवडा यादरम्यान पूर्ण करावी.   पिवळ्या रंगाच्या आकर्षक टपोरे सूर्यफूल या पिकाचा मूलस्थान हे दक्षिण अमेरिकेमध्ये, त्यातही मेक्सिकोमध्ये झाला असल्याचे मानले जाते.सूर्यफूल हे जागतिक पातळीवर तेलबिया पिकांतील तिसरे महत्त्वाचे पीक आहे.  भारतात कर्नाटक हे राज्य सूर्यफूल उत्पादनात अग्रेसर आहे. सूर्यफूल हे पीक महाराष्ट्रात वर्षभर घेतले जात असले तरी त्याचे उत्पादन रब्बी हंगामामध्ये अधिक मिळते. महाराष्ट्रात प्रामुख्याने मराठवाडा, पश्‍चिम महाराष्ट्रातील सोलापूर, नगर तर विदर्भातील बुलडाणा व अमरावती या जिल्ह्यांत सूर्यफूल पीक मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते.  जमीन पाण्याचा निचरा होणारी मध्यम ते भारी जमीन निवडावी. सामू ६.५ ते ८.० असल्यास रोपांची वाढ चांगल्या प्रकारे होते. पूर्वमशागत जमिनीची खोल नांगरणी करून शेतातील काडीकचरा वेचून शेत स्वच्छ करावे. नांगरणीनंतर २-३ आडव्या-उभ्या कुळवाच्या पाळ्या घालाव्यात. जमीन भुसभुशीत करावी. पूर्वमशागतीवेळीच ४ ते ५ गाड्या कुजलेले शेणखत मिसळावे. पेरणीवेळी जमिनीमध्ये चांगला ओलावा असणे गरजेचे आहे. कारण सूर्यफूल बियांच्या वरील आवरण जाड असून, त्यात पाणी हळू शोषले जाते. वाण  मॉर्डेन, भानू, ज्वालामुखी, फुले भास्कर, फुले रविराज, एल.एस.एफ.एच. १७१, बी.एस.एच. १, एम.एस.एफ.एच. ८, एस.एस.-५६, एल.एस. ११, एम.एस.एफ.एच.- १७. आंतरपीक भूईमूग + सूर्यफूल (३:१) या प्रमाणात केल्यास उत्पन्न वाढण्यास मदत होते. बीजप्रक्रिया 

पेरणी खरीप हंगाम :  जुलैचा पहिला पंधरवाडा रब्बी हंगाम : ऑक्टोबरचा दुसरा आठवडा उन्हाळी :  जानेवारीचा शेवटचा आठवडा ते फेब्रुवारीचा पहिला आठवडा. पेरणी करताना उंच वाढणाऱ्या वाणामध्ये (संकरित) ६० सेंमी x ६० सेंमी अंतर ठेवावे. तर कमी उंचीच्या वाणामध्ये (मध्यम व खोल जमिनीत) ४५ सेंमी × ३० सेंमी अंतर ठेवावे. बियाणे पेरताना ३ ते ७ सेंमी खोलीपर्यंत पेरावे. बियाणे प्रमाण 

खत व्यवस्थापन 

तण व्यवस्थापन  पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी एक खुरपणी व २० व ३५-४० दिवसांनी कोळपणी कराव्यात. किंवा कृषी विद्यापीठांनी शिफारस केलेल्या तणनाशकाचा शिफारस केलेल्या वेळेत व मात्रेत वापर करावा. पाणी व्यवस्थापन  सूर्यफूल हे पाण्यासाठी अतिशय संवेदनशील पीक आहे. पिकाच्या पाण्यासाठी संवेदनशील अवस्था पुढील प्रमाणे - फुलकळी अवस्था, फुलोऱ्याची अवस्था, दाणे भरण्याची अवस्था. या अवस्थांमध्ये पाण्याचा ताण पडू देऊ नये. या अवस्थांमध्ये ताण पडल्यास दाणे पोकळ बनतात. उत्पादनात घट होते. पीक संरक्षण  विषाणूजन्य रोग तसेच बुरशीजन्य रोगापासून पिकाचे संरक्षण करणे गरजेचे आहे. विषाणूजन्य रोग हे कीटकांमार्फत पसरतात. फुलकिडे या रसशोषक किडीच्या नियंत्रणासाठी इमिडाक्लोप्रीड ०.२ मिलि प्रति लिटर पाण्यातून १५ ते २० दिवसांच्या अंतराने गरजेनुसार फवारणी करावी. केसाळ अळीच्या नियंत्रणासाठी अळ्यांचे पुंजके हाताने वेचून रॉकेल मिश्रित पाण्यात टाकून नष्ट करावेत. काढणी फुलाची मागील बाजू पिवळी झाल्यानंतर तसेच पाने व देठ पिवळे पडून गळायला लागल्यावर पिकाची कापणी करावी. नंतर सूर्यफुलाची तबके ३ ते ४ दिवस उन्हात वाळवावीत. त्यानंतर मळणी करून बियांची साठवण करावी. उत्पादन (हेक्टरी) 

परागीकरण महत्त्वाचे  अलीकडे परागीकरणासाठी मधमाश्यांची संख्या कमी झाल्यामुळे उत्पादनामध्ये घट येत आहे. शक्य असल्यास प्रति हेक्टरी पाच मधपेट्या ठेवाव्यात. मधमाश्या शेताकडे याव्यात, यासाठी पिकांमध्ये फुलोरा अवस्थेमध्ये कोणत्याही तीव्र कीडनाशकाची फवारणी टाळावी. अत्यंत आवश्यकता असल्यास वनस्पतिजन्य कीडनाशकांचा वापर तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसार करता येईल. पिकाच्या फुलोरा अवस्थेत सकाळी ७ ते ११ या वेळेत हाताला तलम कापड गुंडाळून फुलाच्या तबकावरून हळूवार हात फिरवावा. यामुळे कृत्रिम परागीभवन होऊन सूर्यफुलामध्ये दाणे भरण्याचे प्रमाण वाढते. परिणामी उत्पादनात वाढ होते. - रसिका गवांदे, ९२८४२३२१९१ (सहायक प्राध्यापक -कृषिविद्या विभाग, के. के. वाघ उद्यानविद्या महाविद्यालय, नाशिक)