जुन्या बोर बागांचे पुनरुज्जीवन करण्याचे तंत्र

जुन्या बोर फळबागांची उत्पादकता कमी होत जाते. अशा वेळी या बागा सांभाळणे परवडत नाही. नव्याने बाग लावल्यानंतर उत्पादन घेण्यास सुमारे तीन वर्षे लागतात. अशा वेळी बागेचे पुनरुज्जीवन करण्याचा उत्तम पर्याय शेतकऱ्यांसाठी फायद्याचा ठरतो. त्याचे तंत्र जाणून घेऊ. कोरडवाहू फळपिकामध्ये बोर हे अत्यंत महत्त्वाचे फळपीक आहे. बहुवार्षिक असल्याने एकदा लागवड केल्यानंतर अनेक वर्षे उत्पादन देत राहते. मात्र, जुन्या होत गेलेल्या बागांची उत्पादकता कमी होत जाते. प्रामुख्याने पर्णक्षेत्र विस्तार, प्रकाशसंश्‍लेषण क्रिया, प्रकाश भेदकता, छाटणी व वळण या गोष्टींवर फळधारणा व फळाचा विकास अवलंबून असतो. या गोष्टी सुधारल्यास उत्पादकता वाढवणे शक्‍य होते.

बागेचे पुनरुज्जीवन बोर फळपिकाच्या जुन्या बागांची (३० ते ३५ वर्षे वय) उत्पादकता घटत जाते. ती वाढवण्यासाठी झाडांवर जमिनीपासून योग्य अंतरावर मुख्य खोडाला काप घेतला जातो. कापलेल्या खोडापासून वाढलेल्या नवीन पालवीतील उत्तम शेंडे निवडून त्यांची वाढ केली जाते. अशा शेंड्यावर गुणवत्ताधारक व अधिक उत्पादनक्षम बोराच्या वृक्षांचा डोळा भरला जातो. त्यानंतर योग्य काळजी घेतल्यास उत्पादनही वाढते व फळांचा दर्जाही वाढतो. या प्रक्रियेला पुनरुज्जीवन (पूर्ण जोम/रिज्युवेनेशन) असे म्हणतात. मध्यवर्ती कोरडवाहू विभाग संशोधन संस्था, जोधपूर (राजस्थान) यांनी याबाबत संशोधन करुन जुन्या बागेत पुनरुज्जीवन तंत्राने चांगल्या वाणांचे डोळे भरण्याचे तंत्र विकसित केले आहे. पुनरुज्जीवित बागेपासून ७०-८० टक्के ‘अ’दर्जाची फळे मिळाल्याचे दिसून आले आहे.

पुनरुज्जीवन करण्याची पद्धत :

निष्कर्ष : पुनरुज्जीवन केलेल्या बागेचे उत्पादन पहिल्या वर्षी जुन्या बागेपेक्षा कमी असले तरी दुसऱ्या वर्षापासून वाढ होत जाते. १० ते १५ वर्ष बागा चांगले उत्पादन देतात. संपर्क : डॉ. प्रतीक साबळे, ८४०८०३५७७२ (शास्त्रज्ञ, उद्यान विद्या विभाग, कृषी विज्ञान केंद्र, खेडब्रह्मा, सरदार कृषिनगर दांतीवाडा कृषी विद्यापीठ, गुजरात)