भाजीपाला बीजोत्पादनातील ‘मास्टर’

जिद्द, हिंमत, अभ्यास, ज्ञान घेण्याची वृत्ती व प्रयोगशीलता हे गुण संजय ताटे (पोखरभोसी, जि..नांदेड) यांनी आत्मसात केले. त्याबळावर नियंत्रित शेती व संकरित भाजीपाला बीजोत्पादनात ते ‘मास्टर’ झाले आहेत. शेतकऱ्यांचे संघटन करून त्यांच्यापर्यंत तंत्रज्ञान पोहोचवण्याचे कसबही त्यांनी मिळवले आहे.  बेभरवशाचा मॉन्सून, अस्थिर हवामान यामुळे पारंपरिक शेतीचे गणित दरवर्षी बिघडत चालले आहे. मात्र विविध प्रयोगांच्या आधारे नियंत्रित शेती व बीजोत्पादन यातून प्रतिकूलतेला उत्तर शोधण्याचे काम संजय ताटे (पोखरभोसी, ता. लोहा, जि. नांदेड) यांनी केले आहे. संजयराव यांचे चार भावांचे एकूण १८९ सदस्यांचे एकत्रित कुटुंब आहे. ते सर्वांत धाकटे आहेत. त्यांची २२ एकर जमीन आहे. कापूस, सोयाबीन, ज्वारी, हळद, हरभरा, मका अशी हंगामी पिके आहेत. संकरित भाजीपाला बीजोत्पादन हा त्यांच्या परिवाराचा प्रमुख व्यवसाय आहे. बहुतांश सर्व सदस्य शेतीत राबतात.  जिद्दीचा प्रवास   सन २००७ मध्ये समस्याग्रस्त शेतीला वैतागून ताटे देऊळगाव राजा (जि. बुलडाणा) येथे आले. तेथे संकरित भाजीपाला बीजोत्पादनाची माहिती मिळाली. बंगळूर येथील भारतीय फलोत्पादन संशोधन संस्था, देऊळगाव राजा, सिंदखेड राजा आदी ठिकाणी भेटी देऊन १५ दिवसांचे बीजोत्पादन प्रशिक्षण घेतले. खासगी कंपन्यांच्या अधिकाऱ्यांच्या संपर्कात राहून २००९ मध्ये मिरचीचा पहिला प्लॉट घेतला. ज्ञान, तळमळ, जिद्द, हिंमत, मेहनत व सातत्य या गुणांच्या आधारे व ११ वर्षांच्या अनुभवाद्वारे आज संकरित भाजीपाला बीजोत्पादनात ताटे यांनी प्रावीण्य प्राप्त केले आहे. असे आहे बीजोत्पादन

परागीकरण कला जुलै-ऑगस्टमध्ये मिरची, टोमॅटोतील परागीभवनासाठी हंगामात ३० ते ४० कुशल मजुरांची दररोज गरज भासते.  ताटे त्यात पारंगत झालेच पण स्थानिक महिला व मजुरांना हे तंत्र शिकवले. आज बीजोत्पादनातील सर्व कामे करण्यात मजूर पारंगत झाले आहेत. त्यांना वर्षभर मजुरी उपलब्ध झाली आहे. वर्षभरात दोन- तीन लाख रुपये त्यावरच खर्च होतात.  बीजोत्पादनातील महत्त्वाच्या बाबी 

          मानसन्मानाचे दिवस आले अंगणी नवे विचार व कृती यातून प्रगतिशील होऊन ताटे यांच्या कुटुंबात आर्थिक सुबत्ता आली आहे. त्यांच्या शेतीला लातूरचे विभागीय कृषी सहसंचालक तुकाराम जगताप यांनी भेट देऊन सपत्नीक सत्कार केला. जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी (नांदेड) रविशंकर चलवदे यांचे मार्गदर्शन लाभते. शेतकरी, विविध कंपन्यांचे अधिकारी, तज्ज्ञ, नेते शेताला भेटी देतात. यश दारी आले असले तरी नवे ज्ञान मिळवण्याची जिज्ञासा कायम आहे. जे जे चांगले त्याचा स्वीकार ताटे नम्रपणे करतात. कृषी अधिकारी, कृषी विद्यापीठातील शास्त्रज्ञ, कृषी विज्ञान केंद्राशी त्यांचा नियमित संपर्क असतो.  कुशल संघटक 

- संजय बापूराव ताटे  ९७६३६३९३२१ सोहेल सय्यद  ९७६६८३४४०५ (लेखक लोहा, जि. नांदेड  येथे तालुका कृषी अधिकारी  कार्यालयांतर्गत सहायक तंत्रज्ञान  व्यवस्थापक आहेत.)